زبان های ایرانی شرقی زیرگروهی از زبان های ایرانی هستند که در دوره ایرانی میانه ( از سدۀ ۴ پیش از میلاد ) پدیدار شدند. زبان اوستایی معمولاً به عنوان زبان ایرانی شرقی دسته بندی می شود. برخلاف گویش های ایرانی میانه غربی، ایرانی های میانه شرقی تلفظ هجاهای پایانی کلمه را حفظ کردند.
... [مشاهده متن کامل]
زبان های ایرانی میانۀ شرقی مرزهای همگویی چندان روشنی ندارد. تصور یک ناحیۀ زبانی ایرانی شرقی، توضیحی درخور برای ویژگی های مشترک این گروه به دست می دهد.
بزرگ ترین زبان زنده ایرانی شرقی زبان پشتو با حدود ۴۰ میلیون گویشور از کرانه های آمودریا در افغانستان تا سند در پاکستان است. دومین زبان بزرگ این خانواده آسی با حدود ۶۰۰٬۰۰۰ گویشور است. سایر زبان های شرقی مجموعاً ۲۰۰٬۰۰۰ نفر سخنور دارند.
بیشتر زبان های ایرانی شرقی در یک منطقۀ پیوسته، جنوب و شرق افغانستان، مناطق مجاور در غرب پاکستان، ولایت خودمختار بدخشان کوهستانی در تاجیکستان و غرب منطقه سین کیانگ چین گفتگو می شوند. دو زبان زنده در مناطق جداگانه یافت می شود: زبان یغنابی در شمال غرب تاجیکستان ( نواده سغدی ) و زبان آسی در قفقاز ( نواده سکایی ) . این ها بقایای یک زنجیره قومی - زبانی بزرگ هستند که در بیشتر مناطق آسیای میانه، اروپای شرقی و بخش هایی از قفقاز و غرب آسیا در هزاره یکم پیش از میلاد پراکنده بودند که به نام سکاستان معروف است. ادامۀ حضور زبان های ایرانی شرقی در اروپای شرقی تا سدۀ چهارم میلادی با جانشینان سکاها، سرم ها، دیده شد.
• شمال شرقی: سکایی باستان†
• ایرانی مرکزی: اوستایی† ( سده ۷ پیش از میلاد تا ۱۰ میلادی )
اوستایی گاه به عنوان ایرانی شرقی دسته بندی می شود، اما در رده بندی های اخیر برای آن شاخه ای در نظر گرفته نمی شود.
• باختری† ( سده ۴ پیش از میلاد تا ۹ میلادی )
• خوارزمی† ( سده ۴ پیش از میلاد تا ۱۳ میلادی )
• سغدی† ( از سده ۴ پیش از میلاد )
• سکایی ختنی† ( سده ۵ تا ۱۰ میلادی )
• تمشقی† ( سده ۷ میلادی )
• سکایی سرمتی† ( از سده ۸ پیش از میلاد )
• پشتو ( گویش ها: شمالی، جنوبی، مرکزی و دیگران )
• ونتسی
• پامیری شمالی
• ونجی باستان ( ونجی ) †
• یزغلامی
• شغنانی
• شغنانی
• روشانی
• خوفی
• برتنگی
• سنگلیچی
• اشکاشمی
• مونجی
• یدغه
... [مشاهده متن کامل]
زبان های ایرانی میانۀ شرقی مرزهای همگویی چندان روشنی ندارد. تصور یک ناحیۀ زبانی ایرانی شرقی، توضیحی درخور برای ویژگی های مشترک این گروه به دست می دهد.
بزرگ ترین زبان زنده ایرانی شرقی زبان پشتو با حدود ۴۰ میلیون گویشور از کرانه های آمودریا در افغانستان تا سند در پاکستان است. دومین زبان بزرگ این خانواده آسی با حدود ۶۰۰٬۰۰۰ گویشور است. سایر زبان های شرقی مجموعاً ۲۰۰٬۰۰۰ نفر سخنور دارند.
بیشتر زبان های ایرانی شرقی در یک منطقۀ پیوسته، جنوب و شرق افغانستان، مناطق مجاور در غرب پاکستان، ولایت خودمختار بدخشان کوهستانی در تاجیکستان و غرب منطقه سین کیانگ چین گفتگو می شوند. دو زبان زنده در مناطق جداگانه یافت می شود: زبان یغنابی در شمال غرب تاجیکستان ( نواده سغدی ) و زبان آسی در قفقاز ( نواده سکایی ) . این ها بقایای یک زنجیره قومی - زبانی بزرگ هستند که در بیشتر مناطق آسیای میانه، اروپای شرقی و بخش هایی از قفقاز و غرب آسیا در هزاره یکم پیش از میلاد پراکنده بودند که به نام سکاستان معروف است. ادامۀ حضور زبان های ایرانی شرقی در اروپای شرقی تا سدۀ چهارم میلادی با جانشینان سکاها، سرم ها، دیده شد.
• شمال شرقی: سکایی باستان†
• ایرانی مرکزی: اوستایی† ( سده ۷ پیش از میلاد تا ۱۰ میلادی )
اوستایی گاه به عنوان ایرانی شرقی دسته بندی می شود، اما در رده بندی های اخیر برای آن شاخه ای در نظر گرفته نمی شود.
• باختری† ( سده ۴ پیش از میلاد تا ۹ میلادی )
• خوارزمی† ( سده ۴ پیش از میلاد تا ۱۳ میلادی )
• سغدی† ( از سده ۴ پیش از میلاد )
• سکایی ختنی† ( سده ۵ تا ۱۰ میلادی )
• تمشقی† ( سده ۷ میلادی )
• سکایی سرمتی† ( از سده ۸ پیش از میلاد )
• پشتو ( گویش ها: شمالی، جنوبی، مرکزی و دیگران )
• ونتسی
• پامیری شمالی
• ونجی باستان ( ونجی ) †
• یزغلامی
• شغنانی
• شغنانی
• روشانی
• خوفی
• برتنگی
• سنگلیچی
• اشکاشمی
• مونجی
• یدغه
