زبان فارسی باستان ( به پارسی باستان: 𐎠𐎼𐎹، تلفظ: آریا ) یکی از زبان های شاخهٔ زبان های ایرانی از گروه زبان های هندوایرانی خانوادهٔ زبان های هندواروپایی جای می گیرد. این زبان به زبان فارسی میانه دگرگونی یافت که زبان ادبی و نوشتاری و رسمی روزگار ساسانیان بود و سپس به زبان فارسی نو یا فارسی دری تغییر یافت؛ این زبان از زبان نیاایرانی ( زبان ایرانی باستان ) سرچشمه گرفته است. فارسی باستان مانند بقیهٔ زبان های ایرانی باستان نزدِ گویشورانِ بومی خود به نام زبان آریا شناخته می شد.
... [مشاهده متن کامل]
فارسی باستان در کنار زبان اوستایی تنها زبان های ایرانی روزگار کهن هستند که نوشتار یا سنگ نبشته ای از آن ها به جا مانده است. زبان فارسی باستان در باختر و جنوب باختری ایران، سخن گفته می شده است و دیرینه ترین نوشته ای که از آن بر جا مانده، به سدهٔ ششم پیش از میلاد بازمی گردد؛ ولی باید این نکته را در نظر داشت که زبان بیشتر مردمان جنوب باختری ایران، زبان ایلامی بوده است.
زبان فارسی باستان که در دوران پیش از حملهٔ اسکندر به ایران، زبان دربار هخامنشی بوده، از زبان های ایرانی جنوب غربی می باشد. این زبان با زبان مادی، نسبت بسیار نزدیک داشته که شاید دو گویش از یک زبان بوده اند. زبان فارسی باستان از زبان های هندواروپایی شمرده می شود که گمان می رود در پدیدهٔ کوچ نشینی آریایی ها به همراه زبان های مادی و اوستایی وارد فلات ایران شده است. این زبان، پیش از وارد شدن به سرزمین پارس در جنوب باختری ایران، بر پایهٔ آنچه از سنگ نبشتهٔ شلمنسر سوم، پادشاه آشوری، به دست آمده در نزدیکی دریاچهٔ ارومیه، روایی داشته است. در این کتیبه — که به سدهٔ نهم پیش از میلاد بازمی گردد — برای نخستین بار، نام پارس در زبان آشوری به گونهٔ پارسوا گفته شده است. واژهٔ پارسوَ ( pārćwa ) ، شکل دیرینه تر واژهٔ پارسَ ( pārsa ) دانسته شده است. نخستین سند رسمیِ زبانِ فارسی باستان سنگ نوشته بیستون در اطراف کرمانشاه است که به فرمان داریوش بزرگ نوشته شده است. داریوش که این سنگ نوشته از زبان او نقل شده، زبان به کاررفته در آن را زبان آریایی معرفی می کند. به همین دلیل، این احتمال هست که زبان مادی و فارسی باستان نیز مانند زبان های شرقی ایرانی، همگی در نزد مردم با نام آریا شناخته می شده و گویش هایی جداگانه در هر منطقه داشته اند. دورهٔ آغاز سخن گفتن به زبان فارسی باستان در میان پارسیان، مشخص نیست؛ ولی از شواهد و قرائن زبان شناختی، و مقایسه با زبان های اوستایی و سانسکریت — که هم دورهٔ زبان فارسی باستان هستند — به نظر می رسد که به زبان فارسی باستان، مدت ها پیش از دورهٔ هخامنشی نیز سخن گفته می شده و نادرستی های نگارشی و دستوری در کتیبه های متأخر دورهٔ هخامنشی، نشان می دهد که فارسی باستان در دهه های پایانی حکومت پیش گفته، احتمالاً زبانی خاموش بوده است. زبان فارسی باستان، جزو یکی از چند زبان هندواروپایی دورهٔ باستان است که در زمان رواجش به گونهٔ نوشتاری به کار رفته و سندهای مطالعهٔ زبانی برای امروز به جای گذاشته و از این رو در بسیاری از پژوهش های زبان شناختی به عنوان ثابت به کار می رود. زبان فارسی میانه یا پهلوی ساسانی که زبان رسمی ایران در دورهٔ ساسانی بوده از فارسی باستان منشعب شده است. زبان فارسی و دیگر زبان های ایرانی جنوب غربی که از زیرمجموعه های زبان پهلوی ساسانی هستند همگی از فارسی باستان ریشه گرفته اند. در کتاب فرهنگ و واژه نامه لکی کیان به نقل از کتاب جغرافیای نظامی ایران آمده: «زبان لکی از زبان های فارسی قدیم ایران می باشد که به علت کوهستانی بودن جایگاه آن مردم، از نفوذ واژه های بیگانه محفوظ مانده است. » راولینسون نیز، زبان لکی را مشتق شده از فارسی باستان می داند.
... [مشاهده متن کامل]
فارسی باستان در کنار زبان اوستایی تنها زبان های ایرانی روزگار کهن هستند که نوشتار یا سنگ نبشته ای از آن ها به جا مانده است. زبان فارسی باستان در باختر و جنوب باختری ایران، سخن گفته می شده است و دیرینه ترین نوشته ای که از آن بر جا مانده، به سدهٔ ششم پیش از میلاد بازمی گردد؛ ولی باید این نکته را در نظر داشت که زبان بیشتر مردمان جنوب باختری ایران، زبان ایلامی بوده است.
زبان فارسی باستان که در دوران پیش از حملهٔ اسکندر به ایران، زبان دربار هخامنشی بوده، از زبان های ایرانی جنوب غربی می باشد. این زبان با زبان مادی، نسبت بسیار نزدیک داشته که شاید دو گویش از یک زبان بوده اند. زبان فارسی باستان از زبان های هندواروپایی شمرده می شود که گمان می رود در پدیدهٔ کوچ نشینی آریایی ها به همراه زبان های مادی و اوستایی وارد فلات ایران شده است. این زبان، پیش از وارد شدن به سرزمین پارس در جنوب باختری ایران، بر پایهٔ آنچه از سنگ نبشتهٔ شلمنسر سوم، پادشاه آشوری، به دست آمده در نزدیکی دریاچهٔ ارومیه، روایی داشته است. در این کتیبه — که به سدهٔ نهم پیش از میلاد بازمی گردد — برای نخستین بار، نام پارس در زبان آشوری به گونهٔ پارسوا گفته شده است. واژهٔ پارسوَ ( pārćwa ) ، شکل دیرینه تر واژهٔ پارسَ ( pārsa ) دانسته شده است. نخستین سند رسمیِ زبانِ فارسی باستان سنگ نوشته بیستون در اطراف کرمانشاه است که به فرمان داریوش بزرگ نوشته شده است. داریوش که این سنگ نوشته از زبان او نقل شده، زبان به کاررفته در آن را زبان آریایی معرفی می کند. به همین دلیل، این احتمال هست که زبان مادی و فارسی باستان نیز مانند زبان های شرقی ایرانی، همگی در نزد مردم با نام آریا شناخته می شده و گویش هایی جداگانه در هر منطقه داشته اند. دورهٔ آغاز سخن گفتن به زبان فارسی باستان در میان پارسیان، مشخص نیست؛ ولی از شواهد و قرائن زبان شناختی، و مقایسه با زبان های اوستایی و سانسکریت — که هم دورهٔ زبان فارسی باستان هستند — به نظر می رسد که به زبان فارسی باستان، مدت ها پیش از دورهٔ هخامنشی نیز سخن گفته می شده و نادرستی های نگارشی و دستوری در کتیبه های متأخر دورهٔ هخامنشی، نشان می دهد که فارسی باستان در دهه های پایانی حکومت پیش گفته، احتمالاً زبانی خاموش بوده است. زبان فارسی باستان، جزو یکی از چند زبان هندواروپایی دورهٔ باستان است که در زمان رواجش به گونهٔ نوشتاری به کار رفته و سندهای مطالعهٔ زبانی برای امروز به جای گذاشته و از این رو در بسیاری از پژوهش های زبان شناختی به عنوان ثابت به کار می رود. زبان فارسی میانه یا پهلوی ساسانی که زبان رسمی ایران در دورهٔ ساسانی بوده از فارسی باستان منشعب شده است. زبان فارسی و دیگر زبان های ایرانی جنوب غربی که از زیرمجموعه های زبان پهلوی ساسانی هستند همگی از فارسی باستان ریشه گرفته اند. در کتاب فرهنگ و واژه نامه لکی کیان به نقل از کتاب جغرافیای نظامی ایران آمده: «زبان لکی از زبان های فارسی قدیم ایران می باشد که به علت کوهستانی بودن جایگاه آن مردم، از نفوذ واژه های بیگانه محفوظ مانده است. » راولینسون نیز، زبان لکی را مشتق شده از فارسی باستان می داند.
