زبان سومی یا فنلاندی

فنلاندی از خانواده زبان های فین واوگری و از دید گونه شناسی میان زبان های صرفی و زبان های پیوندی جای می گیرد. در این زبان نام واژگان، صفت ها، ضمیرها، کارواژگان و شمارگان وابسته به نقششان در جمله صرف شده و تغییر می پذیرند.
محتویات [نمایش]
تاریخچه [ویرایش]
چنین پنداشته می شود که زبان های بالتیک - فینی از دل زبان نیافینی - که آن هم از زبان های سامیک در ۱۵۰۰ تا ۱۰۰۰ ( پیش از میلاد ) جداشده بود - بیرون آمده باشد. پنداشته می شود که زبان نیافینی سه گویش داشته است:شمالی، جنوبی وخاوری. زبان های بالتیک - فینی در سده ۱ ( میلادی ) جداشدند ولی به اثرگذاری بر هم دنباله دادند. از این رو گویش های فنلاندی خاوری از دید پیدایشی نیافینی خاوری با بسیاری از ویژگی های خاوری است و گویش های فنلاندی جنوب غربی اثرهایی یکدست از استونیایی داراست.
شیوه نوشتاری فنلندی نخستین بار به دست میکائل آگریکولا اسقف فنلاندی در سده ۱۶ آفریده شد. وی پایه نویسه خود را بر سوئدی، آلمانی و لاتین گذارد. درآینده بسیاری دیگر نیز در نویسه فنلاندی بازنگری نمودند. در سده شانزدهم ادب فنلاندی به کوشش کسانی چون پاوالی یوستن، اریک سورولاینن و یاکو فینو و آگریکولا به کامیابی هایی دست یافت. در سده ۱۷ در فنلاند کتاب هایی به زبان های فنلاندی، نروژی، سوئدی، دانمارکی، استونیایی و آلمانی چاپ شد. با این همه در این زبان هنوز کتاب های ارزشمند به لاتین نوشته می شد و زبان های فنلاندی و سوئدی کم ارج دانسته می شدند.
زبان فنلاندی دارای بزرگ ترین دسته از همخوان های سایشی بوده که امروز بسیاری از آن ها را از دست داده است. برای نمونه آوای /ɣ/ ( غ ) از میان رفته و برای نمونه واژه parghutin به paruttiin دگرش یافته است.
دسته بندی [ویرایش]
فنلاندی هموند گروه زبان های بالتیک - فینی و از خانواده زبان های اورالی ست. از دیگر زبان های این خانواده می توان از استونیایی و مجاری نام برد. فنلاندی زبانی ترکیبی و از گونه زبان های پیوندی ست. اندکی آمیزش زبانی در میان فنلاندی زبانان دیده می شود. در این زبان صرف و دگرش ها در نام واژه ها و کارواژه ها وابسته به نقششان در جمله است.
فنلاندی زبانی است از خانواده زبان های فین واوگری. برخی از نشانه های این وابستگی از این دستند:
ریخت شناسی؛ دربرگیرنده:
قالب پسوندها مانند حالت مضاف الیهی ملکی‎ - ( t ) a / - ( t ) ä ( " فین واوگری‎ * - ta ) ,
نشانه های جمع - t و - i -
پسوندهای مضاف الیه مانند اول شخص مفرد‎ - ni ( " فین واوگری‎ * - mi ) ,
پسوندهای اشتقاقی گوناگون
بهره بری از واژگانی با آوایی یکسان با دیگر زبان های فین واوگری
ویژگی هایی که سبب جدایش فنلاندی از زبان های هند و اروپایی می وشد از این دستند:
نبودن جنس در دستور زبان فنلاندی؛ برای نمونه ضمیر hän هم برای نرینه و هم برای مادینه معنای او را می دهد ( مانند انگلیسی از she , he بهره نمی برد. )
واژه های دراز به دلیل ساختار زبانی
قالب های دستوری بسیار
برتری پس نهاده ها به حرف اضافه، هر دوی اینها به دلیل گستردگی وندهای پیوندی کم کاربردند.
بی بهرگی از فعل داشتن، به جای آن یک ساختمان مکانی بهره برداری می شود.
درباره جایگاه و خاستگاه زبان فین واوگری نگره های گوناگونی هست. برپایه نگره های تازه از جدایش میان زبان فنلاندی و مجاری ۶۰۰۰ سال می گذرد.
برخی پژوهش ها می رساند که نیاکان فنلاندی ها ۳هزار سال پیش در فنلاند کنونی جاگیرشده اند. زبان فنلاندی وامواژگان بسیاری از زبان سوئدی و دیگر زبان های ژرمنی ستانده است.
پراکندگی جغرافیایی [ویرایش]
نزدیک به ۶میلیون تن که بیشترشان در فنلاند می زیند به زبان فنلاندی سخن می گویند. همچنین اقلیت های فنلاندی زبان در کشورهای سوئد، نروژ، استونی و روسیه می زیند. چندصدهزارفنلاندی زبان در سوئد می زیند. اینان در دهه ۱۹۷۰ که بیکاری در فنلاند گسترش یافته و صنعت خودروسازی سوئد نیز پررونق گشته بود به سوئد کوچیدند. در آمریکا، استرالیا و همچنین برزیل و آرژانتین نیز دسته هایی فنلاندی زبان می زیند.
کوچ به فنلاند در سال های پیش رو اگرچه عنصرهایی از زبان کوچندگان را به فنلاندی درآورده است، ولی بر شمار فنلاندی زبانان نیز می افزاید.
فنلاندی در کنار سوئدی یکی از دو زبان رسمی کشور فنلاند می باشد. همچنین فنلاندی در کشور سوئد نیز زبان رسمی اقلیت است. فنلاندی یکی از زبان های رسمی اتحادیه اروپا نیز می باشد.
وام گیری [ویرایش]
در گذار از سده ها زبان فنلاندی وام واژه هایی بسیاری از زبان های بسیار و به ویژه از زبان های همسایه هندواروپایی خود وام گرفته است. آنچنان که واژگان زنده با ریشه فین واوگری را در فنلاندی تنها ۳۰۰ واژه می دانند. اگرچه به دلیل ساختار آوایی و دستوری و آواآرایی ویژه فنلاندی این وام واژه ها سیمایی بومی شده به خود گرفته اند و در زبان فنلاندی حل شده اند.
در بنیاد نخستین وام واژه های گرفته شده از سوی زبان های فین واوگری از زبان های آغازین هندواروپایی بوده است و آنگاه از زبان های هندوایرانی، ترکی، بالتیک، ژرمنی و اسلاوی بوده است. از این گذشته برخی واژگان در زبان فنلاندی می باشند که نه در دیگر زبان های فین واوگری یافت می شوند و نه وابسته به هیچ زبانی از گروه های زبانی یادشده هستند. بدین واژگان به چشم واژگان به جامانده از زبان نوردیک - که پیش از ورود نیاکان فنلاندی زبانان در فنلاند و اسکاندیناوی بدان سخن گفته می شد - نگریسته و توجه می شود. از این دسته می توان از واژگان musta ( سیاه ) ، mäki ( تپه ) ، saari ( جزیره ) ، suo ( مرداب ) نام برد. همچنین جاینا . . .