ریزش بهمن

بهمن، ریزش بهمن یا برف کوچ جریان سریع توده ای از برف است که در سراشیبی تپه ها، کوه ها و دره ها به حرکت درمی آید. [ ۱] ریزش بهمن می تواند در هر کوهی که بارش برف دارد و در هر فصلی اتفاق بیفتد، با این حال بیشتر بهمن ها در زمستان و بهار رخ می دهند. در مناطق کوهستانی، ریزش بهمن از جدی ترین خطرات طبیعی جانی و مالی محسوب شده و تلاش زیادی برای کنترل آن صورت می گیرد. طبق آمارها حدود 90 درصد افرادی که هنگام فعالیت های مختلف در کوهستان قربانی بهمن شده اند، در بهمنی گرفتار آمده اند که خود، همراهان یا دیگرانی در نزدیکی آنها در شروعش نقش داشته اند. [ ۲] [ ۳]
بهمن ها در انواع مختلف خود به رغم وجود برخی شباهت ها، از جریان گل ولای، رانش زمین، لغزش سنگ ها و فروریختن یخچال ها متمایز هستند. طبقه بندی های مختلفی برای انواع بهمن بسته به زمینه ی مورد استفاده از آن وجود دارد. بهمن ها را می توان با اندازه، پتانسیل تخریب، مکانیسم شروع، ترکیب و پویایی شناسی ( دینامیک ) آنها توصیف کرد.
عبارت شکل گیری بهمن ( یا تشکیل، Formation ) ممکن است با عوامل شروع بهمن ( یا تحریک، Trigger ) تداخل معنایی پیدا کند. به همین دلیل لازم است تعریفی دقیق و متمایز از این دو صورت گیرد:
«شکل گیری بهمن» نیازمند ترکیبی از این عناصر طبیعی است: برف انباشته شده ی ناپایدار، شیب کافی و شرایط جوی تسهیل کننده ( به نام «عناصر سه گانه ی بهمن» که در ادامه ی مقاله شرح داده می شود ) . بدیهی است که بدون وجود ترکیب مناسبی از این سه عامل، بهمنی رخ نخواهد داد. [ ۴]
درصورت وجود شرایط مساعد برای تشکیل بهمن ( طبق تعریف بالا ) ، «شروع بهمن» می تواند به یکی از دو شکل زیر اتفاق بیفتد:
• خودبه خودی: صرفا بر اثر عوامل طبیعی، شامل افزایش وزن برف ( از جمله بارش تازه و/یا انباشتِ بیشتر با باد ) و/یا سست تر شدن اتصال برف به لایه/بستر زیرین که اغلب با دگرگونی ساختاری در برف همراه است؛
• تحریک به وسیله ی عوامل بیرونی: شامل عوامل طبیعی ( زلزله، ریزش سنگ و یخ، . . . ) یا عوامل مصنوعی ( حرکت اسکی بازان، کوهنوردان، حیوانات و انواع وسایل نقلیه یا انفجارهای کنترل شده ) .
بر اساس تعریف بالا، منظور از این واقعیت آماری که حدود 90 درصد قربانیانِ بهمن در کوه گرفتار بهمن خودساخته شده اند، این است که شرایط طبیعیِ تشکیل بهمن ( ترکیب عناصر سه گانه ) مهیا بوده، اما شروع بهمن ( تحریک یا Trigger آن ) نه خودبه خودی، بلکه با دخالت عامل انسانی بوده است ( از جمله بر اثر نیروی وزن و ضربه ی ناشی از حرکت در برفِ ناپایدار ) . به بیان دیگر، در غیاب عامل انسانی ( اسکی باز، کوهنورد، . . . ) ، بهمن در این شرایط یا با تشدید عوامل طبیعی دیر یا زود به شکل خودبه خودی فرومی ریزد، یا این که اساسا رخدادش تحت تأثیر دیگر عوامل طبیعی به تعویق می افتد ( از جمله افزایش پایداریِ برف با گذر زمان ) . لذا هر جا که از وقوع بهمن مرگبار یا خطر بالقوه ی آن صحبت می شود، توجه به نقش مجزای عوامل طبیعی و انسانی در تشکیل و تحریک ( شروع ) آن بسیار مهم است.