ریخت زایی (morphogenesis)
کلیۀ فرآیندهای منجر به شکل گیری اعضای گوناگون بدن، در دورۀ جنینی. در این فرآیندها، اعضای گوناگون بدن پس از تشکیل در محل نهایی خود قرار می گیرند. در ریخت زایی، جابه جایی یاخته ها در بدن مشاهده می شود و بدین جهت، برخلاف تمایز، نیروهای فیزیکی در آن تأثیر دارند. در حقیقت، ریخت زایی باعث شکل گیری بافت ها و اعضای گوناگون و قرارگرفتن آن ها در محل مناسب می شود. در محیط کشت می توان یاخته ها را تکثیر و وادار به تمایز کرد، ولی تاکنون تقلید فرآیند ریخت زایی امکان پذیر نشده است. در حال حاضر، نقش مولکول های گوناگونی شناسایی شده اند. انواع مورفوژن ها (ریخت زاها) جملۀ این مولکول هایند که با اتصال به گیرنده های ویژه باعث تغییر در تمایز یاخته ها می شوند. عوامل نسخه برداریو مولکول های چسبندگی یاخته هم در ریخت زایی اهمیت فراوان دارند. یکی از روش های ریخت زایی رشد افتراقیاست. در این پدیده، قسمت های متفاوت بدن پس از شکل گیری اولیه با سرعت های متفاوت رشد می کنند. تفاوت در سرعت رشد در گیاهان و جانوران دیده می شود و برای تعیین شکل نهایی موجود اهمیت دارد. هورمون های متفاوت در تعیین سرعت رشد بخش های گوناگون بدن نقش دارند، ولی احتمالاً عوامل درون یاخته ای هم در این امر دخالت دارند. پدیدۀ دیگری که در ریخت زایی دیده می شود، تجمع خودبه خودواحدهاست. این پدیده به خصوص در سطح مولکولی و یاخته ای دیده می شود و طی آن، اجزایی که با یکدیگر هماهنگی دارند، کنار هم قرار می گیرند و ساختمان های پیچیده تر را می سازند. مثلاً زیرواحدهای گوناگون بعضی از پروتئین ها خودبه خود کنار هم قرار می گیرند و پروتئین پیچیده ای تشکیل می دهند. این پدیده در شکل گیری برخی از ویروس ها هم مشاهده می شود. همچنین، تجمع خودبه خود یاخته ها در ریخت زایی دخالت دارد. به نظر می رسد این فرآیند در حالت عادی نقش محدودی در شکل گیری بخش های بدن دارد. محققان نشان داده اند که قرارگرفتن یاخته ها در کنار هم ممکن است باعث بروز تغییرات بسیار در آن ها شود. پدیده ریخت زایی و تمایز، باعث پیدایش موجود کامل می شوند. هرگونه نقص در این پدیده ها منجر به پیدایش موجودات ناقص الخلقه می شود.
کلیۀ فرآیندهای منجر به شکل گیری اعضای گوناگون بدن، در دورۀ جنینی. در این فرآیندها، اعضای گوناگون بدن پس از تشکیل در محل نهایی خود قرار می گیرند. در ریخت زایی، جابه جایی یاخته ها در بدن مشاهده می شود و بدین جهت، برخلاف تمایز، نیروهای فیزیکی در آن تأثیر دارند. در حقیقت، ریخت زایی باعث شکل گیری بافت ها و اعضای گوناگون و قرارگرفتن آن ها در محل مناسب می شود. در محیط کشت می توان یاخته ها را تکثیر و وادار به تمایز کرد، ولی تاکنون تقلید فرآیند ریخت زایی امکان پذیر نشده است. در حال حاضر، نقش مولکول های گوناگونی شناسایی شده اند. انواع مورفوژن ها (ریخت زاها) جملۀ این مولکول هایند که با اتصال به گیرنده های ویژه باعث تغییر در تمایز یاخته ها می شوند. عوامل نسخه برداریو مولکول های چسبندگی یاخته هم در ریخت زایی اهمیت فراوان دارند. یکی از روش های ریخت زایی رشد افتراقیاست. در این پدیده، قسمت های متفاوت بدن پس از شکل گیری اولیه با سرعت های متفاوت رشد می کنند. تفاوت در سرعت رشد در گیاهان و جانوران دیده می شود و برای تعیین شکل نهایی موجود اهمیت دارد. هورمون های متفاوت در تعیین سرعت رشد بخش های گوناگون بدن نقش دارند، ولی احتمالاً عوامل درون یاخته ای هم در این امر دخالت دارند. پدیدۀ دیگری که در ریخت زایی دیده می شود، تجمع خودبه خودواحدهاست. این پدیده به خصوص در سطح مولکولی و یاخته ای دیده می شود و طی آن، اجزایی که با یکدیگر هماهنگی دارند، کنار هم قرار می گیرند و ساختمان های پیچیده تر را می سازند. مثلاً زیرواحدهای گوناگون بعضی از پروتئین ها خودبه خود کنار هم قرار می گیرند و پروتئین پیچیده ای تشکیل می دهند. این پدیده در شکل گیری برخی از ویروس ها هم مشاهده می شود. همچنین، تجمع خودبه خود یاخته ها در ریخت زایی دخالت دارد. به نظر می رسد این فرآیند در حالت عادی نقش محدودی در شکل گیری بخش های بدن دارد. محققان نشان داده اند که قرارگرفتن یاخته ها در کنار هم ممکن است باعث بروز تغییرات بسیار در آن ها شود. پدیده ریخت زایی و تمایز، باعث پیدایش موجود کامل می شوند. هرگونه نقص در این پدیده ها منجر به پیدایش موجودات ناقص الخلقه می شود.
wikijoo: ریخت_زایی