روسو، ژان ژاک (۱۷۱۲ـ۱۷۷۸)(Rousseau, Jean-Jacques)
ژان ژاک روسو
فیلسوف و رمان نویس فرانسوی. در ژنو در خانواده ای کالونیست از مادری دانشمند که یک هفته پس از تولد او در گذشت و پدری صنعتگر به دنیا آمد. پدرش به سبب شرکت در دوئلی غیرقانونی تبعید شد و ژان نزد اقوام دیگرش بزرگ شد. در ۱۷۲۸ ژنو را ترک کرد و در تورینو در کلیسای کاتولیک پذیرفته شد. در ساووآ تحت الحمایۀ خانم ورنس همسر بارون شامبری قرار گرفت. گرویدنش به مذهب کاتولیک تحت تأثیر او بود. پس از آن معلم خانوادۀ کشیش مابلی شد و با فیلسوفان روشنگری فرانسه ازجمله برادر مابلی یعنی کندیاک آشنا شد. در ۱۷۴۲ به پاریس رفت. شیوۀ جدیدی که برای نُت نویسی موسیقی ابداع کرده بود، مورد توجه دیدرو قرار گرفت و او را به نوشتن مقالاتی دربارۀ موسیقی برای دایرةالمعارف دعوت کرد. مدت کوتاهی برای کنت مونتگو که در ونیز سفیر بود خدمت کرد، اما به علت رفتار تحمل ناپذیرش اخراج شد. در بازگشت به پاریس به خدمت توانگری به نام دوپَن درآمد و در قصر باشکوه شنونسوبه نوشتن مقالاتی برای دایرةالمعارف مشغول شد. در ۱۷۴۵ با دختری خدمتکار به نام ترز دو واسور آشنا شد که ثمرۀ آن تعدادی فرزند نامشروع بود. در ۱۷۵۴ دوباره به مذهب پروتستان گروید. دمدمی مزاجی اش غالباً او را به جدال با دیدرو و فیلسوفان دیگر می کشاند. در ۱۷۶۶ به دعوت هیوم به انگلستان رفت، اما دوستی آن ها به نزاعی سخت انجامید. سال های آخر عمرش را به نگارش اعترافات (۱۷۸۲ـ۱۷۸۹) پرداخت که تصویری صادقانه و گویا از صفات خود او بود. روسو در ۱۷۴۹ در مقاله ای برای آکادمی دیژون به نام گفتار دربارۀ دانش ها و هنرها (۱۷۵۰) این عقیده را مطرح کرد که علوم و هنرها نه فقط موجب سعادت و فضیلت انسان نبوده اند بلکه او را به انحطاط کشانده اند و اصولاً درجۀ انحطاط جوامع را با میزان رشد علوم و هنرها می توان سنجید. این حکم او با نظر کندورسِه که مفهوم ترقی را شاخص نهایی کمال انسان می دانست، در تعارض آشکار بود. روسو نشان داد که چگونه نزاکت در جوامع متمدن نقاب خودپرستی شدید و حسابگرانه است و پیشرفت مادی، امکان پیوندهای اصیل انسان را نابود کرده است. در ۱۷۵۳ روسو بار دیگر با مقالۀ گفتار در منشأ و مبانی نابرابری در میان انسان ها (۱۷۵۵) در مسابقۀ آکادمی دیژون شرکت کرد. او در این مقاله جامعه را مسئول پیدایش شر در انسان دانست و زندگی انسان در حالت طبیعیِ قبل از پیدایشِ جامعه را، برخلاف هابز، زندگی آزاد و مستقل و توأم با سلامتی، شادمانی و معصومیت توصیف کرد. او همۀ انواع روابط اجتماعی را مبتنی بر عدم مساواتی دانست که از توزیع غیرطبیعی قدرت و ثروت ناشی می شود. جامعه وضعیت اولیۀ انسان نیست بلکه محصول تحولی است که ماهیت انسان را قلب کرده است. روسو برخلاف اغلب فیلسوفان روشنگری که از نوع جدیدی از مالکیت در مقابل مالکیت فئودالی دفاع می کردند، به مالکیت به طور کلی در همۀ اشکال آن حمله کرد. از همین روست که او را مبشر اندیشه های سوسیالیستیِ پس از انقلاب فرانسه می دانند. روسو برخلاف دیدرو و هلوسیوس بر اهمیت احساس ها و عواطف درونی تکیه می کرد. در نامه به دالامبر (۱۷۵۸) از خوددوستی در مقابل خودپرستی و کبر، که مقایسۀ فرد با دیگران را لازم می سازد، دفاع کرد. روش شناسی روسو نیز با روش شناسی این فیلسوفان تفاوت داشت، زیرا درحالی که آنان طبیعت انسان را با روش تجربی در مطالعات فیزیولوژیکی و روان شناختی یا تاریخی و انسان شناختی جست وجو می کردند، روسو آن را در درون و در قلمرو کاملاً خصوصی شهود و وجدان می جست. درحالی که برای مونتسکیو تعیین حق، وابسته به ساختار اجتماعی و سیاسیِ بالفعل یک جامعه بود، برای روسو قلمرو اخلاقی، معیار مطلق و مستقل هر جامعه برای تعیین حق بود. همۀ این نگرش ها روسو را به رمانتیسم قرن ۱۹ نزدیک می کرد. کانت نیز از او بسیار الهام گرفت و او را کاشف بزرگ ماهیت آزادی انسان خواند. دیدگاه و روش روسو در امیل به خوبی آشکار است. امیل کودکی است که داستان رشد و تربیتش محملی است برای ارائۀ نظریه ای دربارۀ انسان. طبق این نظریه انسان ها ذاتاً خوب اند و اگر به درستی تربیت شوند، خوبی طبیعی آن ها را می توان از تأثیرات فاسدکنندۀ جامعه محافظت کرد. بنابراین امیل را باید در روستا بزرگ کرد نه در شهر، تا در هماهنگی با طبیعت رشد کند نه در تضاد با آن. باید به غرایز اولیۀ کودک اجازۀ رشد داد، اما آن ها را به سوی احترام به دیگران، احترامی بر پایۀ خوددوستی حقیقی و نه خودپرستی و غرور، هدایت کرد. اما به هرحال جامعه براثر تحولی نامیمون ایجاد شده و اکنون ناگزیریم برای شرور آن چاره اندیشی کنیم. روسو قرارداد اجتماعی (۱۷۶۲) را با همین انگیزه نوشته و تألیف کرد. فردی که حس اخلاقی در او رشد کرده باشد فقط در وضعیت اجتماعی به خوشبختی و رضایت دست می یابد. بنابراین نخستین اصل فلسفۀ سیاسی روسو، تفکیک ناپذیری اخلاق و سیاست است. وقتی دولتی از عمل به شیوۀ اخلاقی باز ایستد، بنیان مشروعیتش را ویران می کند. اصل دیگر، آزادی است که دولت برای حراست از آن تشکیل می شود. فقط پیمانی بنیادی می تواند منشاء مشروعیت جامعۀ سیاسی باشد. روسو برخلاف لاک کشور و جامعۀ مدنی را وحدتی انداموار تلقی می کرد که بیانگر «ارادۀ عمومی» است. از وسایل مهم حفظ انسجام جامعه، ایجاد مذهبی مدنی است که در آن همۀ شهروندان به موجودی اعلی، به نامیرایی نفس، به پاداش و جزا و به اصل تساهل باور داشته باشند. اما در تعیین محتوای این اصول باید شرایط متفاوت تاریخی و جغرافیایی هر منطقه را درنظر داشت و روسو در نوشتن قانون اساسی برای کُرس (۱۷۶۵) و لهستان (۷۱ـ۱۷۷۰) این عوامل را درنظر داشته است. ژاکوبن ها در انقلاب فرانسه به گونه ای یک جانبه اندیشه های روسو را دستاویز حکومت وحشت و حذف رقیبان کردند، گرچه شاید بی توجهی روسو در یافتن شیوه های عملی برای اِعمال ارادۀ عمومی، در این امر بی تأثیر نبوده باشد.
ژان ژاک روسو
فیلسوف و رمان نویس فرانسوی. در ژنو در خانواده ای کالونیست از مادری دانشمند که یک هفته پس از تولد او در گذشت و پدری صنعتگر به دنیا آمد. پدرش به سبب شرکت در دوئلی غیرقانونی تبعید شد و ژان نزد اقوام دیگرش بزرگ شد. در ۱۷۲۸ ژنو را ترک کرد و در تورینو در کلیسای کاتولیک پذیرفته شد. در ساووآ تحت الحمایۀ خانم ورنس همسر بارون شامبری قرار گرفت. گرویدنش به مذهب کاتولیک تحت تأثیر او بود. پس از آن معلم خانوادۀ کشیش مابلی شد و با فیلسوفان روشنگری فرانسه ازجمله برادر مابلی یعنی کندیاک آشنا شد. در ۱۷۴۲ به پاریس رفت. شیوۀ جدیدی که برای نُت نویسی موسیقی ابداع کرده بود، مورد توجه دیدرو قرار گرفت و او را به نوشتن مقالاتی دربارۀ موسیقی برای دایرةالمعارف دعوت کرد. مدت کوتاهی برای کنت مونتگو که در ونیز سفیر بود خدمت کرد، اما به علت رفتار تحمل ناپذیرش اخراج شد. در بازگشت به پاریس به خدمت توانگری به نام دوپَن درآمد و در قصر باشکوه شنونسوبه نوشتن مقالاتی برای دایرةالمعارف مشغول شد. در ۱۷۴۵ با دختری خدمتکار به نام ترز دو واسور آشنا شد که ثمرۀ آن تعدادی فرزند نامشروع بود. در ۱۷۵۴ دوباره به مذهب پروتستان گروید. دمدمی مزاجی اش غالباً او را به جدال با دیدرو و فیلسوفان دیگر می کشاند. در ۱۷۶۶ به دعوت هیوم به انگلستان رفت، اما دوستی آن ها به نزاعی سخت انجامید. سال های آخر عمرش را به نگارش اعترافات (۱۷۸۲ـ۱۷۸۹) پرداخت که تصویری صادقانه و گویا از صفات خود او بود. روسو در ۱۷۴۹ در مقاله ای برای آکادمی دیژون به نام گفتار دربارۀ دانش ها و هنرها (۱۷۵۰) این عقیده را مطرح کرد که علوم و هنرها نه فقط موجب سعادت و فضیلت انسان نبوده اند بلکه او را به انحطاط کشانده اند و اصولاً درجۀ انحطاط جوامع را با میزان رشد علوم و هنرها می توان سنجید. این حکم او با نظر کندورسِه که مفهوم ترقی را شاخص نهایی کمال انسان می دانست، در تعارض آشکار بود. روسو نشان داد که چگونه نزاکت در جوامع متمدن نقاب خودپرستی شدید و حسابگرانه است و پیشرفت مادی، امکان پیوندهای اصیل انسان را نابود کرده است. در ۱۷۵۳ روسو بار دیگر با مقالۀ گفتار در منشأ و مبانی نابرابری در میان انسان ها (۱۷۵۵) در مسابقۀ آکادمی دیژون شرکت کرد. او در این مقاله جامعه را مسئول پیدایش شر در انسان دانست و زندگی انسان در حالت طبیعیِ قبل از پیدایشِ جامعه را، برخلاف هابز، زندگی آزاد و مستقل و توأم با سلامتی، شادمانی و معصومیت توصیف کرد. او همۀ انواع روابط اجتماعی را مبتنی بر عدم مساواتی دانست که از توزیع غیرطبیعی قدرت و ثروت ناشی می شود. جامعه وضعیت اولیۀ انسان نیست بلکه محصول تحولی است که ماهیت انسان را قلب کرده است. روسو برخلاف اغلب فیلسوفان روشنگری که از نوع جدیدی از مالکیت در مقابل مالکیت فئودالی دفاع می کردند، به مالکیت به طور کلی در همۀ اشکال آن حمله کرد. از همین روست که او را مبشر اندیشه های سوسیالیستیِ پس از انقلاب فرانسه می دانند. روسو برخلاف دیدرو و هلوسیوس بر اهمیت احساس ها و عواطف درونی تکیه می کرد. در نامه به دالامبر (۱۷۵۸) از خوددوستی در مقابل خودپرستی و کبر، که مقایسۀ فرد با دیگران را لازم می سازد، دفاع کرد. روش شناسی روسو نیز با روش شناسی این فیلسوفان تفاوت داشت، زیرا درحالی که آنان طبیعت انسان را با روش تجربی در مطالعات فیزیولوژیکی و روان شناختی یا تاریخی و انسان شناختی جست وجو می کردند، روسو آن را در درون و در قلمرو کاملاً خصوصی شهود و وجدان می جست. درحالی که برای مونتسکیو تعیین حق، وابسته به ساختار اجتماعی و سیاسیِ بالفعل یک جامعه بود، برای روسو قلمرو اخلاقی، معیار مطلق و مستقل هر جامعه برای تعیین حق بود. همۀ این نگرش ها روسو را به رمانتیسم قرن ۱۹ نزدیک می کرد. کانت نیز از او بسیار الهام گرفت و او را کاشف بزرگ ماهیت آزادی انسان خواند. دیدگاه و روش روسو در امیل به خوبی آشکار است. امیل کودکی است که داستان رشد و تربیتش محملی است برای ارائۀ نظریه ای دربارۀ انسان. طبق این نظریه انسان ها ذاتاً خوب اند و اگر به درستی تربیت شوند، خوبی طبیعی آن ها را می توان از تأثیرات فاسدکنندۀ جامعه محافظت کرد. بنابراین امیل را باید در روستا بزرگ کرد نه در شهر، تا در هماهنگی با طبیعت رشد کند نه در تضاد با آن. باید به غرایز اولیۀ کودک اجازۀ رشد داد، اما آن ها را به سوی احترام به دیگران، احترامی بر پایۀ خوددوستی حقیقی و نه خودپرستی و غرور، هدایت کرد. اما به هرحال جامعه براثر تحولی نامیمون ایجاد شده و اکنون ناگزیریم برای شرور آن چاره اندیشی کنیم. روسو قرارداد اجتماعی (۱۷۶۲) را با همین انگیزه نوشته و تألیف کرد. فردی که حس اخلاقی در او رشد کرده باشد فقط در وضعیت اجتماعی به خوشبختی و رضایت دست می یابد. بنابراین نخستین اصل فلسفۀ سیاسی روسو، تفکیک ناپذیری اخلاق و سیاست است. وقتی دولتی از عمل به شیوۀ اخلاقی باز ایستد، بنیان مشروعیتش را ویران می کند. اصل دیگر، آزادی است که دولت برای حراست از آن تشکیل می شود. فقط پیمانی بنیادی می تواند منشاء مشروعیت جامعۀ سیاسی باشد. روسو برخلاف لاک کشور و جامعۀ مدنی را وحدتی انداموار تلقی می کرد که بیانگر «ارادۀ عمومی» است. از وسایل مهم حفظ انسجام جامعه، ایجاد مذهبی مدنی است که در آن همۀ شهروندان به موجودی اعلی، به نامیرایی نفس، به پاداش و جزا و به اصل تساهل باور داشته باشند. اما در تعیین محتوای این اصول باید شرایط متفاوت تاریخی و جغرافیایی هر منطقه را درنظر داشت و روسو در نوشتن قانون اساسی برای کُرس (۱۷۶۵) و لهستان (۷۱ـ۱۷۷۰) این عوامل را درنظر داشته است. ژاکوبن ها در انقلاب فرانسه به گونه ای یک جانبه اندیشه های روسو را دستاویز حکومت وحشت و حذف رقیبان کردند، گرچه شاید بی توجهی روسو در یافتن شیوه های عملی برای اِعمال ارادۀ عمومی، در این امر بی تأثیر نبوده باشد.
wikijoo: روسو،_ژان_ژاک_(۱۷۱۲ـ۱۷۷۸)