رود قره سو

رود قره سو (کرمانشاه). قره سو ( به کردی: خوه ره سۊ [ ۱] [ ۲] [ ۳] [ ۴] ) رودخانه ای است که در دشت کرمانشاه جریان دارد و از درون شهر کرمانشاه می گذرد. این رود از سرآب روانسر در شمال غرب کرمانشاه سرچشمه گرفته و پس از عبور از این شهر در منطقه فرامان به رود گاماسیاب می پیوندد . [ ۵]
رودخانۀ قره سو به دلیل ورود فاضلاب شهر کرمانشاه و همچنین زباله و نخاله در اطراف آن[ ۶] به رودخانه ای به شدت آلوده با سیمایی اسفناک تبدیل شده و از آن به عنوان رودخانه ای مُرده و آلوده ترین رودخانۀ کرمانشاه یاد می شود. [ ۷]
نظرات مختلفی دربارۀ نام این رودخانه وجود دارد. گفته می شود که نام قره سو متشکل از دو واژۀ ترکی «قره» به معنای سیاه و «سو» به معنای آب است. همچنین واژۀ «قره» در زبان ترکی در نام های جغرافیایی به معنی «بزرگ» نیز استفاده شده و نام «قره سو» در زبان ترکی به معنی «رودخانۀ بزرگ و پرآب» است.
هنری راولینسون در سفرنامۀ خود که به سال ۱۸۳۶ مربوط می شود، واژۀ قره سو را با واژۀ قرمیسین مرتبط می داند و معتقد است که نام این رودخانه در نام شهر قرمسین که در امتداد ساحل آن قرار داشته، حفظ شده است. او همچنین معتقد است که قرمیسین نه نامی دیگر برای شهر کرمانشاه، بلکه شهری متمایز از آن است که شهر جدید کرمانشاه بر روی خرابه های آن شکل گرفته است. [ ۸]
فرشید یوسفی به نقل از کتاب از الوند تا مدائن نوشتۀ مهدی فرهپور ضمن اشاره به فرض مشتق شدن این واژه از واژۀ قرماسین و قرمیسین، ادعا می کند که سه واژۀ اوله، شواسب و خواست نام های قدیمی رودخانۀ قره سو بوده اند. [ ۹]
علی لیمویی شاعر اهل کرمانشاه نیز این واژه را ترکیبی از دو واژۀ کُردی «خوه ر» به معنای خورشید و «سو» نه به معنای آب بلکه به معنای سمت و جهت دانسته است. به گفتۀ او چون آب و خورشید برای ایرانیان قدیم مقدس بوده و همچنین این رود در امتداد جهت طلوع و غروب خورشید حرکت داشته و مسیر جریان آن از غرب به شرق است، به این نام خوانده شده است. [ ۱۰] [ ۱۱] لیمویی در شعر بلندی که تحت عنوان شهر من کرمانشاه سروده این احتمال را به زبان شعر مطرح کرده که واژۀ قره سو تحریفی از نام خوه ره سو و به معنای «به سوی خورشید» باشد. [ ۱۲]
«. . . . . . . ( قره سو ) یش گفتند/ معنیش ( آب سیاه ) / به زبان تُرکی/ لیکن این آب نه شور است نه سیاه/ بلکه شیرین و زلال/ این روایت ز کجا آمد است؟/ من نمی دانم، هیچ/ ( قره سو ) نام این رود بود/ زان که نامی تُرکی است/ نه پیمبر تُرک است/ نه خسرو پرویز ( اشاره شاعر به جریان پاره کردن نامۀ پیامبر توسط خسرو پرویز و انداختن آن، به آب این رود بوده ) / هم چنین مردم شهر / پس چه نامی دارد؟/ به شما گویم/ نام او قلب شده/ نه فقط این ( قره سو ) ؛ نام جاهای دگر نیز چنین قلب شده/ به مثل ( تاق وَسان ) / ( تاق بستان ) شده است/ یا همین ( کرماشان ) / که بشد ( قرماسان ) / و سپس ( قرمیسین ) / بعد از آن کرمانشاه/ و چه جاهای دگر/ که به فرصت های دگر بگذاریم/ باز بر می گردیم/ به سراغ ( قره سو ) / مبدأ و مظهر این رود روانسر باشد/ مغرب کرمانشاه/ که چنین جاری و ساری شده، از ( غرب ) به ( شرق ) / رودهای دگری نیز به آن پیوندد/ لیک همواره مسیرش این است/ میرود جانب شرق/ همگی می دانیم/ در زمان های قدیم، آب و خورشید مقدس بوده/ در تمام ایران/ و به ما می گفتند/ ( آب را گل نکنید ) / و پرستشگاهان/ رو به خورشید/ بنا می گشته/ در تمام ایران/ قره سو نیز روان جانب خورشید بود/ تا همان جایی که نامش ( قره سو ) است/ آبش از ( غرب ) به ( شرق ) / همچنان در گذر است/حال دارم سخنی/ ( قره سو ) نیست اگر، نامش چیست/ نام این رود بزرگ/ در تلفظ به یقین چون ( قره سو ) است/ ( خوره سو ) شاید هست؟/ ( خور ) که خورشید بزرگ است/ در آن شکی نیست/ ( سو ) هان، سوی و طرف می باشد/ در معانی و لغات نه که معنی ( آب ) / پس چه آسان شده این مشگل ما/ ( خُوَره سو ) / معنی رود است که از غرب به شرق/ رو به خورشید مقدس باشد/ سوی خوشید رود/ و خودش نیز مقدس باشد/ نام آن هم ( خوره سو ) می باشد/ که کنونش ( قره سو ) می گویند/ به یقین هم ( خوره سو ) است/ رو به خورشید بزرگ/ می رود رود سترگ. »