روحانیت در نهضت مشروطه

[ویکی فقه] نقش روحانیت شیعه در مسائل سیاسی و اجتماعی معاصر ایران کاملاً مشهود است. انقلاب مشروطه نیز یکی از مقاطع حساس در تاریخ معاصر ایران به شمار می آید که بی شک نحوه صف بندی نیروهای اجتماعی به ویژه نقش روحانیت در این نهضت از اهمیت زیادی برخوردار است. از این رو در بحث حاضر با توجه به نقش سنتی روحانیت در ظلم ستیزی و برانگیختن مردم، کانون توجه خود را معطوف به نقش پیشرو علماء دین در شکل گیری، پیروزی و تداوم مشروطه خواهیم کرد. بنابراین پس از بررسی نقش غیر قابل انکار روحانیت در نهضت، به بررسی نقش، آراء و افکار مجتهدان عالی قدری نظیر نائینی، بهبهانی، محلاتی و شیخ فضل الله نوری خواهیم پرداخت.
روحانیت از دیرباز به لحاظ پیوند عمیق جامعه ایران با دین از اقتدار و نفوذ زیادی برخوردار بوده است. در دوره صفویه با گسترش مذهب شیعه، روحانیت به عنوان عالیترین نهاد مردمی و تنها نهاد قدرتمند غیردولتی مطرح شد. حتی شاه نیز به عنوان حاکمی مطلق العنان، به لحاظ مذهبی فقط یکی ازمقلدان پرشمار مراجع بزرگ محسوب می شد و شرعاً حق تخطی از فتوای مراجع را نداشت. از قرن نوزدهم به بعد نیز افزایش علمای بزرگ و رشد سریع مدارس و حوزه های دینی به گسترش کمیت و کیفیت نهاد روحانیت انجامید. به نحوی که از آن پس، علما و روحانیون شیعی بی وقفه در امور سیاسی حضور پیدا کرده و رهبری مردم را بر عهده داشته اند.فتوای آیت الله شیرازی مبنی بر تحریم تنباکو، حمایت اکثریت قریب به اتفاق روحانیون بلند پایه از نهضت مشروطه، حضور روحانیت در ملی شدن صنعت نفت، مخالفت با لایحه انجمن های ایالتی و ولایتی، مخالفت با لایحه کاپیتولاسیون، مخالفت با انقلاب سفید شاه و مردم، واقعه ۱۵ خرداد ۴۲، پیروزی انقلاب اسلامی، حوادث پس از انقلاب و... حکایت از حضور مستمر و تاثیر گذار روحانیون در تاریخ معاصر ایران دارد. در جریان انقلاب مشروطه نیز روحانیون به عنوان تاثیرگذارترین گروه به نقش آفرینی خود ادامه دادند و رهبری مردم را بر عهده گرفتند.
روحانیت در تاریخ معاصر
نقش پیشرو روحانیون در تاریخ معاصر ایران را امام خمینی چنین شرح داده است: «این صد سال اخیر را وقتی ما ملاحظه کنیم هر جنبشی که واقع شده است از طرف روحانیون بوده است. بر ضد سلاطین، جنبش تنباکو بر ضد سلطان وقت آن بوده است، جنبش مشروطه بر ضد رژیم بود البته با قبول داشتن رژیم، عدالت می خواسته اند ایجاد کنند.»
خمینی، سیدروح الله، صحیفه نور، ج۷، ص۲۰۵.
به هر روی پس از پیروزی مشروطه اول و در جریان مبارزه جدیدی که علیه استبداد محمد علی شاه آغاز شد، علمای فعال در مشروطه به دو گروه اصلی تقسیم شدند. یک گروه از خلع محمد علی شاه دفاع می کرد و گروه دیگر خطر اصلی را از جانب غربگرایان افراطی می دید و حفظ محمد علی شاه را ضروری می دانست. در گروه اول عموم مراجع و علمای عالی مرتبه نجف و تهران حضور داشتند و سردمدار گروه دوم که به مشروعه خواهان معروف شدند، شیخ فضل الله نوری یکی از علمای درجه اول تهران بود.
← آیت الله نائینی
...