روح المعانى فى تفسیر القران العظیم

[ویکی اهل البیت] روح المعانى فى تفسیر القرآن العظیم. روح المعانی گسترده ترین تفسیر و جامع ترین آن در نوع خود، میان اهل سنت می باشد. جامع آراء گذشتگان از روایت و درایت بوده، اقوال آنان را با کمال امانت و عنایت، بیان داشته، خلاصه ای از تفاسیر پیش از خود محسوب می گردد، از تفسیر ابن عطیه گرفته تا تفسیر ابو حیان، کشاف، ابو السعود، بیضاوی، فخر رازی و دیگران را، استفاده فراوان نموده است. ضمن نقل آنها نظر به نقادی نیز داشته است. بیش از همه از تفسیر فخر رازی بهره برده و احیانا بخشهایی از منقولات رازی را نقد کرده است، بویژه در مسائل فقهیه که آلوسی حنفی مذهب بوده است. تفسیری است عقلی و اجتهادی که روش بلاغی، بیانی و ادبی را پیش می گیرد. آلوسی در تفسیر درباره مسائل اصول و فروع، نسبت به مذهب سلف تعصّب ورزیده و آشکارا آن را بیان می دارد، به همین علت در بسیاری از موارد، ادب نویسندگی را رعایت ننموده است، به معتزله و شیعه بسیار می تازد از جمله ذیل آیه 15 سوره بقره ج 1 ص 148 که به زمخشری می تازد. وی شیوه بدبینی به شیعه و تهمت های ناروای سلف خویش را دنبال کرده، در هر مناسبت، تهمتهایی بیان نموده که در کلام گذشتگان نبوده است. مانند، سوره ساختگی« الولایة» که نویسنده زردشتی« دبستان المذاهب» بی جهت آن را به شیعه نسبت داده و در هیچیک از منابع شیعه یافت نشده است، آلوسی با کمال جسارت آن را به« ابن شهر آشوب» نسبت می دهد و می گوید: « آن را در کتاب« مثالب» آورده است» ج 1 ص 23 فائده ششم از مقدمه با بررسی دو نسخه خطی از کتاب« مثالب» در کتابخانه های هند اثری از آن یافت نشد، بلکه در بخشی از کتاب، مسأله تحریف با انکار شدید، مطرح شده بود. وی مسائل فقهی را هم به طور گسترده بیان می کند و آرای فقها و مناقشات و مجادلات آنان را یادآور می شود، چنانکه از تفسیر به کتاب فقه تبدیل می شود مانند آیه 236 سوره بقره. در مسائل کلامی هم سخن را به درازا می کشاند و تعصب خود را نیز ابراز می دارد. در تفسیر آیاتی که متعلق به طبیعت و آسمانها و زمین می باشد، با نقل کلام اهل حکمت و هیئت چنان کلام را بسط می دهد که از مدار تفسیر خارج می شود و نظر خود را به اثبات می رساند، مانند آیات 38- 39 و 40 از سوره یس، و آیه 12 سوره طلاق. اسرائیلیات و روایات دروغ و جعلی، یکی از مشکلات برخی تفاسیر پیشینیان بوده است، آلوسی در این باب ضمن نقل آنها، به نقد و بحث می پردازد و دروغ بودن آنها را آشکار می سازد مانند آیه 12 سوره مائده و روایاتی که بغوی در این مورد نقل می کند. آلوسی متعرض قراءات نیز می گردد، امّا مقید به متواتر بودن آنها نیست. همچنانکه مناسبات بین سور و آیات را نیز بیان می دارد. در روح المعانی، اسباب النزول آیات، مورد توجه قرار می گیرد. در بحثهای نحوی نیز آلوسی سخن را به دراز می کشاند و جای جای تفسیر آشکار است. وی از تفسیر رمزی و عرفانی نیز چشم نمی پوشد و پس از تفسیر ظاهری آیات، در حدّ توان به آن می پردازد، در این مورد از تفاسیر نیشابوری، قشیری، ابن عربی و مانند آن، بهره می گیرد و گاهی نیز در وادی خیال و وهم سرگردان می ماند. خلاصه اینکه، روح المعانی، دایرة المعارف تفسیری طولانی و مفصل است که تقریبا از حجم و حدود تفسیری خارج شده است. می توان گفت: تفسیر آلوسی، گسترده ترین تفسیری است که پس از فخر رازی به شیوه کهن ظهور یافته است، بلکه نسخه دوم تفسیر رازی است ولی با اندکی تغییر. روش کلی وی در ورود به تفسیر بدینگونه است که: ابتدا به نام سوره، مکی، مدنی بودن و اقوال موجود در این قسمت، می پردازد، سپس به ذکر فضل سوره و خواص آن همت می گمارد، بعد از آن تفسیر سوره را آیه به آیه و کلمه به کلمه، بیان می دارد، که در آن به لغت، ادبیات، قرائت، مناسبت بین آیات و سور و اسباب نزول، می پردازد و در مباحث لغوی و ادبی به اشعار عرب استشهاد فراوان دارد.
درباره آلوسی و تفسیر وی مقالات فراوانی نگاشته شده و در کتب متعددی در کنار بررسی تفاسیر مختلف به آن پرداخته اند. امّا بطور مستقل دو اثر تماما درباره وی و تفسیر اوست: - الآلوسی مفسرا. محسن عبد الحمید. بغداد، چاپ اول در سال 1388 ه 1968 م به عنوان رساله فوق لیسانس دانشکده ادبیات دانشگاه قاهره، چاپخانه معارف. - ذکری ابو الثناء الآلوسی. عباس الغراوی، بغداد، شرکت تجارت، 1377 ه. 1958 میلادی
تفسیر روح المعانی بارها به چاپ رسیده است برخی چاپها در سالهای 1301 و 1310 قمری معادل 1883 و 1893 بوده است. این نسخه در 16 جلد شامل یک جلد فهارس و 15 جلد در بردارنده 30 جزء قرآن در قطع وزیری با تحقیق علی عبد الباری عطیه به عنوان چاپ اول به سال 1415 هجری و 1994 م از طرف دار الکتب العلمیه بیروت به بازار عرضه شده است. فهرستی از مطالب هر جلد بر اساس آیات نیز در آخر آن راهنمای محققین خواهد بود. این نسخه فاقد پاورقی می باشد.