رضاقلی خان هدایت طبرستانی ( زادهٔ ۱۸ خرداد ۱۱۷۹ تهران – درگذشتهٔ ۸ تیر ۱۲۵۰ تهران ) ، ادیب، شاعر و تذکره نویس سدهٔ سیزدهم هجری در ایران در دوران حکومت محمدشاه و ناصرالدین شاه قاجار بود.
رضاقلی خان طبرستانی ملقب به لَلِه باشی در ۱۸ خرداد ۱۱۷۹ در تهران متولد شد. پدرش آقا محمّد طاهر طبرستانی از اعیان قریهٔ چارده هزارجریب ( که امروزه تبدیل به شهردیباج در شهرستان دامغان شده است ) ، از ملازمان جعفر قلی خان قاجار و در زمان آقامحمدخان خزانه دار بود و در دوران فتحعلی شاه نیز این شغل را ادامه داد. رضاقلی خان در شیراز به تحصیل دانش پرداخت. وی از ابتدای جوانی شعر می سرود و «چاکر» تخلّص می کرد، پس از چندی تخلص خود را به دلیل یک رؤیا به «هدایت» تغییر داد. در سال ۱۲۴۵ قمری مورد توجه فتحعلی شاه قرارگرفت و به پاداش قصیده ای که در مدح شاه سروده بود لقبِ خانی و امیرالشعرایی گرفت. پس از فتحعلی شاه، به دربار محمدشاه راه یافت و با ماندن در تهران به تربیت شاهزاده عباس میرزای ثانی ( ملک آرا ) ، فرزند محمدشاه مأمور شد و به واسطه این منصب به «لله باشی» شهرت یافت. پس از مرگ محمد شاه به دربار ناصرالدین شاه راه یافت و از طرف او به ریاست مدرسهٔ دارالفنون رسید. در سال ۱۲۶۷ قمری پس از پایان جنگ با ترکمانان ناحیهٔ سرخس، به دستور امیرکبیر به عنوان سفیر به خوارزم رفت. هدف مأموریت او که یک سال به طول انجامید، آگاهی یابی از اوضاع ماوراءالنهر از نظر سوق الجیشی، آزادی اسرای مسلمان و ممانعت از خرید و فروش آنان بود.
... [مشاهده متن کامل]
شیخ اسدالله ایزدگشسب گلپایگانی ملقّب به درویش ناصر علی ( ۱۳۲۵–۱۲۶۴. ش ) در کتاب شمس التواریخ در شرح احوال رضاقلی خان هدایت آورده است: «امیرالشّعرا رضاقلی خان هدایت؛ در وصفش نشاطی گفته»:
کتاب ریاض العارفین و مجمع الفصحا و اصول الفصول او در جمع شعرا و عرفاً حقّی عظیم دارد. ارادت خدمت مست علیشاه شیروانی داشته و کتاب فرهنگ انجمن آرای او در بیان لغت فارسی بی نظیر است و سه مجلّد روضةالصفای ناصری از اوست. تولدش در طهران نیمهٔ محرم الحرام ۱۲۱۵ بوده و درگذشتش به طهران ماه ربیع الاول سال ۱۲۸۸ این بیت از اوست:
و نیز از اوست:
• علی قلی مخبرالدوله
• جعفرقلی نیرالملک
وی جد صادق هدایت می شد.
• مجمع الفصحاء
• ریاض العارفین
• فرهنگ انجمن آرای ناصری
• تاریخ روضه الصفای ناصری
• فهرس التواریخ
• سفارتنامهٔ خوارزم
• اجمل التواریخ
• مظاهر الانوار
• ریاض المحبین
• مدارج البلاغه ( در علم بدیع )
• شمس الحقایق ( برگزیده ای از قصاید و غزلیات مولانا )
• مفتاح الکنوز ( در شرح اشعار خاقانی )
• سِتّهٔ ضروریّه ( شامل شش منظومه که اثر مشهور گلستان ارم جزو آن است )
• نژادنامه ( در مورد نسب نامهٔ شاهان ایرانی )
• لطایف المعارف
• مجمع الاسرار
• دلیل السالکین
• خردنامهٔ مظفری
• دیوان قصاید
• دیوان غزلیات
• کلیات اشعار هدایت
• ریاض العاشقین
• منشآت
• بیاض امیرالشعرا
• اصول الفصول فی حصول الوصول
• پرتوستان
• الوان النعم
رضاقلی خان طبرستانی ملقب به لَلِه باشی در ۱۸ خرداد ۱۱۷۹ در تهران متولد شد. پدرش آقا محمّد طاهر طبرستانی از اعیان قریهٔ چارده هزارجریب ( که امروزه تبدیل به شهردیباج در شهرستان دامغان شده است ) ، از ملازمان جعفر قلی خان قاجار و در زمان آقامحمدخان خزانه دار بود و در دوران فتحعلی شاه نیز این شغل را ادامه داد. رضاقلی خان در شیراز به تحصیل دانش پرداخت. وی از ابتدای جوانی شعر می سرود و «چاکر» تخلّص می کرد، پس از چندی تخلص خود را به دلیل یک رؤیا به «هدایت» تغییر داد. در سال ۱۲۴۵ قمری مورد توجه فتحعلی شاه قرارگرفت و به پاداش قصیده ای که در مدح شاه سروده بود لقبِ خانی و امیرالشعرایی گرفت. پس از فتحعلی شاه، به دربار محمدشاه راه یافت و با ماندن در تهران به تربیت شاهزاده عباس میرزای ثانی ( ملک آرا ) ، فرزند محمدشاه مأمور شد و به واسطه این منصب به «لله باشی» شهرت یافت. پس از مرگ محمد شاه به دربار ناصرالدین شاه راه یافت و از طرف او به ریاست مدرسهٔ دارالفنون رسید. در سال ۱۲۶۷ قمری پس از پایان جنگ با ترکمانان ناحیهٔ سرخس، به دستور امیرکبیر به عنوان سفیر به خوارزم رفت. هدف مأموریت او که یک سال به طول انجامید، آگاهی یابی از اوضاع ماوراءالنهر از نظر سوق الجیشی، آزادی اسرای مسلمان و ممانعت از خرید و فروش آنان بود.
... [مشاهده متن کامل]
شیخ اسدالله ایزدگشسب گلپایگانی ملقّب به درویش ناصر علی ( ۱۳۲۵–۱۲۶۴. ش ) در کتاب شمس التواریخ در شرح احوال رضاقلی خان هدایت آورده است: «امیرالشّعرا رضاقلی خان هدایت؛ در وصفش نشاطی گفته»:
کتاب ریاض العارفین و مجمع الفصحا و اصول الفصول او در جمع شعرا و عرفاً حقّی عظیم دارد. ارادت خدمت مست علیشاه شیروانی داشته و کتاب فرهنگ انجمن آرای او در بیان لغت فارسی بی نظیر است و سه مجلّد روضةالصفای ناصری از اوست. تولدش در طهران نیمهٔ محرم الحرام ۱۲۱۵ بوده و درگذشتش به طهران ماه ربیع الاول سال ۱۲۸۸ این بیت از اوست:
و نیز از اوست:
• علی قلی مخبرالدوله
• جعفرقلی نیرالملک
وی جد صادق هدایت می شد.
• مجمع الفصحاء
• ریاض العارفین
• فرهنگ انجمن آرای ناصری
• تاریخ روضه الصفای ناصری
• فهرس التواریخ
• سفارتنامهٔ خوارزم
• اجمل التواریخ
• مظاهر الانوار
• ریاض المحبین
• مدارج البلاغه ( در علم بدیع )
• شمس الحقایق ( برگزیده ای از قصاید و غزلیات مولانا )
• مفتاح الکنوز ( در شرح اشعار خاقانی )
• سِتّهٔ ضروریّه ( شامل شش منظومه که اثر مشهور گلستان ارم جزو آن است )
• نژادنامه ( در مورد نسب نامهٔ شاهان ایرانی )
• لطایف المعارف
• مجمع الاسرار
• دلیل السالکین
• خردنامهٔ مظفری
• دیوان قصاید
• دیوان غزلیات
• کلیات اشعار هدایت
• ریاض العاشقین
• منشآت
• بیاض امیرالشعرا
• اصول الفصول فی حصول الوصول
• پرتوستان
• الوان النعم
