رساله وحدت از دیدگاه عارف و حکیم

[ویکی نور] «رساله وحدت از دیدگاه عارف و حکیم»، توسط استاد حسن زاده آملی، به زبان فارسی و در زمینه یکی از مباحث اساسی که ام المباحث است؛ یعنی توحید و وحدت از منظر عارف و حکیم، نگاشته شده است. استاد، این رساله را به درخواست ذوات دانشمند و دانش پرور وزارت ارشاد که از معظم له راجع به مسئله فوق پرسش کرده بودند، تألیف نمود.
کتاب، فاقد باب بندی و فصل بندی است، ولی مطالب آن در قالب بیست و نه عنوان اصلی و فرعی مختلف، عرضه شده است.
مؤلف، رساله را با مقدمه ای نسبتا طولانی در باب حقانیت مسلک مشایخ عرفان و حکمت متعالیه که به اعتلای فهم خطاب محمدی(ص) نایل آمده و از منبع فیض ولایت اهل طهارت و عصمت، ارتقا نموده اند، آغاز می کند و سپس به بررسی مسئله یاد شده از دو دیدگاه مذکور می پردازد و خاطرنشان می کند که هر دو فریق در طایفه ای از مباحث ابتدایی وحدت و کثرت، مانند مساوقت وحدت با وجود، اعرفیت وحدت نزد عقل و اعرفیت کثرت نزد خیال، تقابل وحدت و کثرت، مضاهات وحدت و وجود و اصالت وجود و... اتفاق نظر دارند، ولی در مسائل عمده نهایی، مثل مسئله تشکیک وجود، تعین اطلاقی و احاطی واجب تعالی، اول ما صدر عن الله، اول ما خلقه الله و... از یک دیگر ممتازند.
استاد، بعد از توضیح موارد وفاق و تشریح مواضع خلاف، به تزییف نظر حکیم و تأیید نظر عارف، در مسائل خلافی می پردازد و سپس مختار عارف را با آیات و روایات وارده در باب، تحکیم می بخشد.
از مباحثی که در مراحل نهایی رساله عنوان گردیده، مبحث صدور وحدت حقه حقیقیه ظلیة از وحدت حقه حقییه ذاتیه و مبحث اول ما صدر عن الله و اول ما خلقه الله است که ضمن ذکر کلمات هر دو گروه یاد شده، به مأخذ روایی بحث اشاره شده است.