[ویکی نور] رسالة المحکم و المتشابه، از جمله آثار منسوب به سید مرتضی علم الهدی (متوفی 436ق) است. این رساله برگرفته از تفسیر نعمانی نوشته محمد بن ابراهیم بن جعفر نعمانی از اعلام قرن چهارم هجری و بزرگان شیعه امامیه است. اهمیت کتاب بدین جهت است که تفسیر نعمانی مفقود شده است. مقدمه و تحقیق اثر به قلم سید عبدالحسین غریفی بهبهانی است.
در ابتدای اثر، مقدمه ای تحقیقی درباره نعمانی و سید مرتضی و آثار هریک ارائه شده است. پس از آن مقدمه مؤلف و مباحث مختلف بدون تبویب و فصل بندی و حتی عنوان بندی ارائه شده است. محقق اثر با تفکیک مطالب، عناوینی را در کروشه ذکر کرده است.
محقق اثر در مقدمه اش بر کتاب، فهم تمام قرآن مجید را برای مسلمین و حتی برای عرب فصیح خالص نیز دشوار می داند و این به دلیل عظمت آیات و معناهایی است که در تفسیر آنها و کشف مشکلاتشان به قرآن ناطق، یعنی رسول اکرم(ص)، احتیاج است. رسول الله(ص) پس از خود قرآن های ناطقی را قرار داد تا آنچه را امت پس از او در آن اختلاف می کنند، تبیین نمایند.
او در ادامه می نویسد: در این زمینه می بینیم که نبی(ص) و علی و ائمه(ع) بر ضرورت دریافت علم کتاب و ضرورت شناخت محکم و متشابه، ناسخ و منسوخ و مکی و مدنی، از اهل بیت(ع)، نه دیگران تأکید دارند. پس به جهت اهمیت این موضوع و حساسیت آن، ائمه(ع) و اصحاب آنها اهتمام و عنایت بیشتری داشتند.
وی سپس به اسامی تفاسیر منسوب به ائمه(ع) و اصحاب آنها تا قرن چهارم، به ترتیب زمانی اشاره می کند. او خاطرنشان می کند که بزرگان شیعه کتاب های ویژه ای در زمینه ناسخ و منسوخ، تأویل آیات، متشابه القرآن و دیگر علوم قرآن نوشته اند. از بهترین نوشته ها در این زمینه کتاب حاضر است. این اثر را سید مرتضی، به طور کامل از تفسیر نعمانی که از تفاسیر معتبر قرن چهارم شمرده می شود گرفته است. تفسیر نعمانی مفقود شده و جز آنچه سید مرتضی در این کتاب از آن نقل کرده به دست ما نرسیده است.
اگرچه این کتاب، «رساله محکم و متشابه» خوانده شده، اما این نام از باب اطلاق اسم جزء بر کل است؛ چراکه در این رساله بسیاری از فنون علوم قرآن تحت عناوین اصلی ناسخ و منسوخ، محکم و متشابه و تنزیل و تأویل ذکر شده است.
در ابتدای اثر، مقدمه ای تحقیقی درباره نعمانی و سید مرتضی و آثار هریک ارائه شده است. پس از آن مقدمه مؤلف و مباحث مختلف بدون تبویب و فصل بندی و حتی عنوان بندی ارائه شده است. محقق اثر با تفکیک مطالب، عناوینی را در کروشه ذکر کرده است.
محقق اثر در مقدمه اش بر کتاب، فهم تمام قرآن مجید را برای مسلمین و حتی برای عرب فصیح خالص نیز دشوار می داند و این به دلیل عظمت آیات و معناهایی است که در تفسیر آنها و کشف مشکلاتشان به قرآن ناطق، یعنی رسول اکرم(ص)، احتیاج است. رسول الله(ص) پس از خود قرآن های ناطقی را قرار داد تا آنچه را امت پس از او در آن اختلاف می کنند، تبیین نمایند.
او در ادامه می نویسد: در این زمینه می بینیم که نبی(ص) و علی و ائمه(ع) بر ضرورت دریافت علم کتاب و ضرورت شناخت محکم و متشابه، ناسخ و منسوخ و مکی و مدنی، از اهل بیت(ع)، نه دیگران تأکید دارند. پس به جهت اهمیت این موضوع و حساسیت آن، ائمه(ع) و اصحاب آنها اهتمام و عنایت بیشتری داشتند.
وی سپس به اسامی تفاسیر منسوب به ائمه(ع) و اصحاب آنها تا قرن چهارم، به ترتیب زمانی اشاره می کند. او خاطرنشان می کند که بزرگان شیعه کتاب های ویژه ای در زمینه ناسخ و منسوخ، تأویل آیات، متشابه القرآن و دیگر علوم قرآن نوشته اند. از بهترین نوشته ها در این زمینه کتاب حاضر است. این اثر را سید مرتضی، به طور کامل از تفسیر نعمانی که از تفاسیر معتبر قرن چهارم شمرده می شود گرفته است. تفسیر نعمانی مفقود شده و جز آنچه سید مرتضی در این کتاب از آن نقل کرده به دست ما نرسیده است.
اگرچه این کتاب، «رساله محکم و متشابه» خوانده شده، اما این نام از باب اطلاق اسم جزء بر کل است؛ چراکه در این رساله بسیاری از فنون علوم قرآن تحت عناوین اصلی ناسخ و منسوخ، محکم و متشابه و تنزیل و تأویل ذکر شده است.
wikinoor: رسالة_المحکم_و_المتشابه