[ویکی نور] رسالة ابن تیمیة فی الأحرف السبعة نوشته احمد بن عبدالحلیم بن تیمیه حرانی دمشقی معروف به ابن تیمیه، کتابی است به صورت پرسخ و پاسخ که به شرح معنی «أحرف سبعه» در روایت نبوی «انزل القرآن علی سبعة احرف...» می پردازد.
محقق این کتاب فرغلی سید عرباوی است که مقدمه مفصلی درباره کتابت قرآن تحت اشراف عثمان نگاشته است.
کتاب دارای مقدمه محقق - که در آن محقق از جمع آوری قرآن و معنی احرف سبعه سخن می گوید، مختصری از سرگذشت ابن تیمیه به دست می دهد و شیوه تحقیقش در کتاب را شرح می دهد- و متن است که نویسنده به هشت سؤال پاسخ می دهد.
فرغلی سید عرباوی، محقق کتاب، در ابتدای آن از ایمن رشدی سوید شامی، یحیی عبدالرزاق غوثانی شامی و غانم قدوری حمد عراقی و دیگرانی که در تخریج نسخه خطی کتاب یاری رسانده اند تشکر کرده است. وی در مقدمه اش از این که قرآن بهترین کتابی است که بر بشر نازل شده و از این که اصحاب پیامبر(ص) اهتمام فراوانی به جمع آوری آن داشتند سخن می گوید. وی همچنین از اختلاف ائمه قرائات در معنی حدیث «أحرف سبعه» سخن می گوید. قرطبی اختلاف این اقوال را ضمن 53 قول بیان کرده و سیوطی آن را به 40 قول رسانده است. البته بسیاری از عوام پنداشته اند که مراد از أحرف سبعه همان قرائات سبعه هستند که این امر درست نیست. به هرحال بعد از نقد و بررسی در اقوال بیش از سه یا چهار قول که قابل عرضه باشد باقی نمی ماند. فرغلی عرباوی اندکی درباره تعریف قرآن و جمع آوری آن توضیح می دهد و حالات پیامبر(ص) در لحظه نزول آن را ضمن روایتی بیان می کند. او پس از طرح سؤالاتی مبنی بر این که آیا ترتیب سوره های قرآن به حسب مکی و مدنی و بودنشان است؟ یا به حسب طولانی و کوتاه بودن سوره؟ یا بنا بر حروف ابجد چیده شده؟ یا بر اساس حروف مقطعه ای که در اوایل برخی از سوره ها هست؟ و پاسخ نه به همه این سؤالات، ترتیب سوره های قرآن را توقیفی می داند و به برخی از روایات و اقوال برای این امر استشهاد می کند. وی از جمع قرآن به دست زید بن ثابت در زمان ابوبکر و با تشویق عمر به انگیزه دفع مفسده افرادی چون مسیلمه کذاب حرف می زند.
برای گردآوری، زید بن ثابت دو شرط پیشنهاد داد؛ جمع مصحف از نسخه های خطی که در معیت نبی(ص) و در حضور وحی نوشته شده بودند. این که دو شاهد عادل بر کتابت این نسخه در زمان نبی(ص) شهادت بدهند.
وی پس از بیان این که در زمان پیامبر اسلام(ص) هم، لهجه های متعددی برای عرب بوده، به بیان عناصر سه گانه ای که باعث تعدد لهجه ها می شوند می پردازد. وی بر نزول غالب قرآن به لهجه قرشی معترف است اما می گوید قرآن کاملاً به لهجه قرشی نازل نشده است و برای این ادعا به روایتی از ابوهریره استشهاد می کند. وی همچنین با استناد به روایتی از مسند احمد می گوید قرآن ابتدا بر یک حرف بر پیامبر(ص) نازل شد اما به مرور به هفت حرف رسید که همه آن ها کافی و شافی هستند. چون نصی از پیامبر(ص) بر تعیین معنی سبعة احرف نداریم اقوال متعددی در شرح معنی آن پدید آمده است. وی کلامی از ابن قتیبه در تفسیر سبعة احرف به سبعة وجوه می آورد و آن را رد می کند. و پس ازآن احتمال اراده کثرت از سبعه در روایت، و قول به توقف در این مورد از دکتر ایمن سوید را مطرح می کند.
فرغلی عرباوی، سپس کلام را درباره استنساخ از روی نسخه هایی که در زمان ابوبکر نوشته شده بود، در زمان عثمان و ارسال یک نسخه برای شهرهای کوفه و بصره و شام و مکه و یمن و بحرین و نگه داشتن یک نسخه برای مدینه، ادامه می دهد. و از عدم وجود نقطه در نسخه های استنساخ شده و کم دقتی برخی در قرائت خبر می دهد و متذکر می شود که این ماجرا توسط ابوالاسود دوئلی حل شد. وی همچنین روایتی مبنی بر این که عثمان شش حرف از احرف سبعه را حذف کرد و یک حرف باقی گذاشت را ذکر می کند و آن را اشتباه دانسته و می گوید چطور ممکن است خلیفه مسلمین امری را که خدا اجازه داده بوده غیرمجاز شمرده باشد؟
کتاب دارای مقدمه محقق - که در آن محقق از جمع آوری قرآن و معنی احرف سبعه سخن می گوید، مختصری از سرگذشت ابن تیمیه به دست می دهد و شیوه تحقیقش در کتاب را شرح می دهد- و متن است که نویسنده به هشت سؤال پاسخ می دهد.
فرغلی سید عرباوی، محقق کتاب، در ابتدای آن از ایمن رشدی سوید شامی، یحیی عبدالرزاق غوثانی شامی و غانم قدوری حمد عراقی و دیگرانی که در تخریج نسخه خطی کتاب یاری رسانده اند تشکر کرده است. وی در مقدمه اش از این که قرآن بهترین کتابی است که بر بشر نازل شده و از این که اصحاب پیامبر(ص) اهتمام فراوانی به جمع آوری آن داشتند سخن می گوید. وی همچنین از اختلاف ائمه قرائات در معنی حدیث «أحرف سبعه» سخن می گوید. قرطبی اختلاف این اقوال را ضمن 53 قول بیان کرده و سیوطی آن را به 40 قول رسانده است. البته بسیاری از عوام پنداشته اند که مراد از أحرف سبعه همان قرائات سبعه هستند که این امر درست نیست. به هرحال بعد از نقد و بررسی در اقوال بیش از سه یا چهار قول که قابل عرضه باشد باقی نمی ماند. فرغلی عرباوی اندکی درباره تعریف قرآن و جمع آوری آن توضیح می دهد و حالات پیامبر(ص) در لحظه نزول آن را ضمن روایتی بیان می کند. او پس از طرح سؤالاتی مبنی بر این که آیا ترتیب سوره های قرآن به حسب مکی و مدنی و بودنشان است؟ یا به حسب طولانی و کوتاه بودن سوره؟ یا بنا بر حروف ابجد چیده شده؟ یا بر اساس حروف مقطعه ای که در اوایل برخی از سوره ها هست؟ و پاسخ نه به همه این سؤالات، ترتیب سوره های قرآن را توقیفی می داند و به برخی از روایات و اقوال برای این امر استشهاد می کند. وی از جمع قرآن به دست زید بن ثابت در زمان ابوبکر و با تشویق عمر به انگیزه دفع مفسده افرادی چون مسیلمه کذاب حرف می زند.
برای گردآوری، زید بن ثابت دو شرط پیشنهاد داد؛ جمع مصحف از نسخه های خطی که در معیت نبی(ص) و در حضور وحی نوشته شده بودند. این که دو شاهد عادل بر کتابت این نسخه در زمان نبی(ص) شهادت بدهند.
وی پس از بیان این که در زمان پیامبر اسلام(ص) هم، لهجه های متعددی برای عرب بوده، به بیان عناصر سه گانه ای که باعث تعدد لهجه ها می شوند می پردازد. وی بر نزول غالب قرآن به لهجه قرشی معترف است اما می گوید قرآن کاملاً به لهجه قرشی نازل نشده است و برای این ادعا به روایتی از ابوهریره استشهاد می کند. وی همچنین با استناد به روایتی از مسند احمد می گوید قرآن ابتدا بر یک حرف بر پیامبر(ص) نازل شد اما به مرور به هفت حرف رسید که همه آن ها کافی و شافی هستند. چون نصی از پیامبر(ص) بر تعیین معنی سبعة احرف نداریم اقوال متعددی در شرح معنی آن پدید آمده است. وی کلامی از ابن قتیبه در تفسیر سبعة احرف به سبعة وجوه می آورد و آن را رد می کند. و پس ازآن احتمال اراده کثرت از سبعه در روایت، و قول به توقف در این مورد از دکتر ایمن سوید را مطرح می کند.
فرغلی عرباوی، سپس کلام را درباره استنساخ از روی نسخه هایی که در زمان ابوبکر نوشته شده بود، در زمان عثمان و ارسال یک نسخه برای شهرهای کوفه و بصره و شام و مکه و یمن و بحرین و نگه داشتن یک نسخه برای مدینه، ادامه می دهد. و از عدم وجود نقطه در نسخه های استنساخ شده و کم دقتی برخی در قرائت خبر می دهد و متذکر می شود که این ماجرا توسط ابوالاسود دوئلی حل شد. وی همچنین روایتی مبنی بر این که عثمان شش حرف از احرف سبعه را حذف کرد و یک حرف باقی گذاشت را ذکر می کند و آن را اشتباه دانسته و می گوید چطور ممکن است خلیفه مسلمین امری را که خدا اجازه داده بوده غیرمجاز شمرده باشد؟
wikinoor: رسالة_ابن_تیمیة_فی_الأحرف_السبعة