رِجال، علم
(یا: معرفةالرجال) آشنایی با احوال و خصوصیات راویان حدیث، از جهت وثاقت و عدالت و راستگویی یا ضعف و انحراف و خیانت در نقل. چون بسیاری از احکام شرعی فقط از طریق احادیث پیامبر (ص) و ائمۀ معصومین (ع) به دست می آید، بررسی وضعیت راویان لازم و ضروری است و از مهم ترین فواید این علم شناخت احادیث معتبر است که فقها در استنباط احکام شرعی از آن ها بهره می گیرند. سابقۀ تاریخی این علم به قرن اول هجرت برمی گردد. به گفتۀ برخی محققان، اولین اثری که در این باره تألیف شده، تسمیة من شهد مع امیرالمؤمنین علیه السلام فی الجمل و الصفین و النهروان من الصحابه، اثر عبیدالله بن ابی رافع، از موالی رسول اکرم (ص)، و کاتب امیرالمؤمنین (ع) است. همچنین برخی اصحاب ائمه (ع) مانند محمد بن خالد برقی، ابن فضّال، حسن بن محبوب و سعد بن عبدالله اشعری قمی، آثاری در رجال پرداخته اند. سپس در قرن های بعدی آثاری بیشتر در این زمینه تألیف شده و تحقیقاتی وسیع تر انجام گرفته است. ارزیابی راویان حدیث طبق معیارهای علمی خاص انجام می شود؛ مانند گواهی و گفتار صریح یکی از معصومین (ع) به وثاقت و درستکاری شخص و حجّت شرعی یا عقلی بر وثاقت یا عدم وثاقت راوی و تصریح علما و صاحب نظران به خصوص کسانی که معاصر راویان یا نزدیک به عصر ایشان بوده اند. البته در تعیین معیارها و موارد و حدود کاربرد آن ها بین علمای شیعه و سنی اختلافاتی است. از مهم ترین اصطلاحات علم رجال در توثیق و تعدیل راویان، ثقه (مورد وثوق و اعتماد)؛ ثقة فی الحدیث؛ حجة؛ وجه (خوش نام و آبرومند)؛ صالح (شایسته و درستکار) و در جرح (زخم زدن؛ کنایه از اظهار بی اعتباری شخص) و تضعیف، کلماتی مانند: ضعیف؛ کذّاب؛ وضّاع؛ واهی و غالی به کار می رود. تفسیر کامل این اصطلاحات در کتب مبسوط رجال و درایه آمده است. از منابع مهم رجالی شیعه رجال شیخ طوسی و فهرست شیخ طوسی؛ رجال نجاشی؛ اختیار معرفةالرجال کشّی؛ رجال برقی؛ رجال علّامۀ حلّی؛ مجمع الرجال قُهپائی؛ منهج المقال استرابادی؛ نقد الرجال تفرشی؛ منتهی المقال مازندرانی؛ تنقیح المقال مامقانی؛ معجم رجال الحدیث خوئی؛ و تهذیب المقال موحد ابطحی را می توان نام برد. از منابع مهم رجالی اهل سنّت میزان الاعتدال ذهبی؛ الکمال فی معرفة الرجال ابن النجار؛ تهذیب الکمال جمال الدین مَزّی؛ سیر اعلام النبلاء ذهبی؛ التفات ابن حبّان؛ تهذیب التهذیب و لسان المیزان ابن حجر عسقلانی است.
(یا: معرفةالرجال) آشنایی با احوال و خصوصیات راویان حدیث، از جهت وثاقت و عدالت و راستگویی یا ضعف و انحراف و خیانت در نقل. چون بسیاری از احکام شرعی فقط از طریق احادیث پیامبر (ص) و ائمۀ معصومین (ع) به دست می آید، بررسی وضعیت راویان لازم و ضروری است و از مهم ترین فواید این علم شناخت احادیث معتبر است که فقها در استنباط احکام شرعی از آن ها بهره می گیرند. سابقۀ تاریخی این علم به قرن اول هجرت برمی گردد. به گفتۀ برخی محققان، اولین اثری که در این باره تألیف شده، تسمیة من شهد مع امیرالمؤمنین علیه السلام فی الجمل و الصفین و النهروان من الصحابه، اثر عبیدالله بن ابی رافع، از موالی رسول اکرم (ص)، و کاتب امیرالمؤمنین (ع) است. همچنین برخی اصحاب ائمه (ع) مانند محمد بن خالد برقی، ابن فضّال، حسن بن محبوب و سعد بن عبدالله اشعری قمی، آثاری در رجال پرداخته اند. سپس در قرن های بعدی آثاری بیشتر در این زمینه تألیف شده و تحقیقاتی وسیع تر انجام گرفته است. ارزیابی راویان حدیث طبق معیارهای علمی خاص انجام می شود؛ مانند گواهی و گفتار صریح یکی از معصومین (ع) به وثاقت و درستکاری شخص و حجّت شرعی یا عقلی بر وثاقت یا عدم وثاقت راوی و تصریح علما و صاحب نظران به خصوص کسانی که معاصر راویان یا نزدیک به عصر ایشان بوده اند. البته در تعیین معیارها و موارد و حدود کاربرد آن ها بین علمای شیعه و سنی اختلافاتی است. از مهم ترین اصطلاحات علم رجال در توثیق و تعدیل راویان، ثقه (مورد وثوق و اعتماد)؛ ثقة فی الحدیث؛ حجة؛ وجه (خوش نام و آبرومند)؛ صالح (شایسته و درستکار) و در جرح (زخم زدن؛ کنایه از اظهار بی اعتباری شخص) و تضعیف، کلماتی مانند: ضعیف؛ کذّاب؛ وضّاع؛ واهی و غالی به کار می رود. تفسیر کامل این اصطلاحات در کتب مبسوط رجال و درایه آمده است. از منابع مهم رجالی شیعه رجال شیخ طوسی و فهرست شیخ طوسی؛ رجال نجاشی؛ اختیار معرفةالرجال کشّی؛ رجال برقی؛ رجال علّامۀ حلّی؛ مجمع الرجال قُهپائی؛ منهج المقال استرابادی؛ نقد الرجال تفرشی؛ منتهی المقال مازندرانی؛ تنقیح المقال مامقانی؛ معجم رجال الحدیث خوئی؛ و تهذیب المقال موحد ابطحی را می توان نام برد. از منابع مهم رجالی اهل سنّت میزان الاعتدال ذهبی؛ الکمال فی معرفة الرجال ابن النجار؛ تهذیب الکمال جمال الدین مَزّی؛ سیر اعلام النبلاء ذهبی؛ التفات ابن حبّان؛ تهذیب التهذیب و لسان المیزان ابن حجر عسقلانی است.
wikijoo: رجال،_علم