رب

در انتهای کلمه ی غروب نیز باز این ریشه را میبینیم که به سرخی خورشید اشاره دارد. همین کلمه ی غروب درانگلیسی نیز وارد شده و با تبدیل غ به ی که فراوان است کلمه ی اروپا ( غرب ، مغرب ) Europe را ساخته است.

رُبِّ جِدِیِّه = یعنی بزغاله ها را با مادرشان داخل کنیدتا شیر بخورند.
رُبِّ غَنَم = یعنی گوسفندان را به بجه هایش نزدیک و داخل کن تا شیر بخورند.

ربّ در دوره جاهلی درباره پادشاه و برده دار و خداوند استعمال گسترده¬ای داشت. استعمال ربّ در قرآن نیز مبتنی بر همین معانی شناخته شده برای عرب جاهلی است؛ زیرا آنان مخاطب قرآن بودند و خداوند با زبان آنان و با توجه به فرهنگ آنان با ایشان سخن گفته است.
در قرآن «رب» به معنای پادشاه جهان است و صفاتی که در قرآن برای رب بیان شده، همان صفات شاهانه ای است که مردم جاهلی برای یک پادشاه متصور بودند؛ یعنی کسی که دارای کرسی، عرش، جنود، خزائن، ملک و دیگر خصوصیات یک پادشاه است.
نظر به این که مردم جاهلی خداوند را موجودی مادی نظیر بتانشان نمی دانستند و لذا به ازای او بتی قرار نداده بودند، به طور طبیعی وقتی صفات مادی و بشری را درباره او به کار می بردند، هرگز معنای مادی و بشری از آنها اراده نمی کردند. اما از اواخر قرن اول هجری با پیدایش مذاهب کلامی اهل حدیث و معتزله و اشاعره برخی به تجسیم و تشبیه گراییدند و آیات صفات را بر معانی حسی و مادی حمل کردند.
تأکید ما در این مقاله این است که ما باید برای پرهیز از تجسیم و تشبیه و دریافت مراد واقعی آیات قرآن به همان تلقی و تصوری که عرب جاهلی از خداوند داشتند، اقبال کنیم.
3. اوصاف پادشاهان نزد عرب عصر نزول
چنان که گفته شد، در قرآن طبق معهودات عرب عصر نزول سخن گفته شده و توصیف خداوند با همان صفاتی که پادشاهان در عصر نزول داشتند، به همین جهت است. گفتنی است، اعراب پادشاهی و آداب آن را به خوبی می شناختند و از پادشاهی های عربی که در جزیرة العرب شکل گرفته بودند، آگاه بودند؛ همچنین آداب پادشاهی امپراتوری های روم و ایران را که در اطراف سرزمین های عربی بودند، از طریق ارتباطات تجاری با کشورهای آنها و نیز حکومت های عربی تحت الحمایه آنها می شناختند. منبع اطلاعاتی دیگر اعراب برای آشنایی با فرهنگ و خصوصیات پادشاهان، اهل کتابی بودند که در این سرزمین در کنار اعراب سکونت داشتند و ناقل داستان هایی از پادشاهان یهود در میان مردم بودند.
بنابر این مناسب می نماید، برای درک تصوری که اعراب جاهلی از پادشاه و خصوصیات او داشتند، ابتدا حکومت های عربی، سپس امپراتوری های اطراف آن و پادشاهان تورات را بررسی کنیم.
الف. حکومت های عربی: این حکومت ها در سرزمین یمن و حد فاصل عراق و شام ایجاد شدند. حکومت های یمن از 1300ق¬م تا 525م به ترتیب از سه حکومت معینیان، سبائیان و حمیریان متشکل بود. در یمن قلعه ها و قصرهای زیادی وجود داشت که از جمله معروف ترین آنها قصر غمدان، سلین و بینون است که شاعری در باره آنها می گوید:
هل بَعد غُمدان أو سُلحِین من أثرٍ و بعد بینون یَبنی الناسُ بُنیاناً
آیا پس از غمدان و سلحین هیچ قصر باشکوهی وجود دارد و آیا بعد از قصر بینون مردم کاخی همانند آن خواهند ساخت ( یاقوت حموی، 1399ق، 4: 210 ) .
شایان ذکر است که قصر غمدان تا زمان پیامبر ( ص ) پابرجا بود و در این دوره به آتش کشیده شد؛ چنان که شاعری سروده است:
فَأضحی بَعد جِدَّتِهِ رَماداً و غَیَّرَ حُسنَه لَهَبُ الحَریقِ
اکنون بعد از چنان استحکامی به تلی از خاکستر تبدیل شد و شعله های آتش زیبایی آن را در کام خود فرو بردند ( همان ) .
از کتیبه هایی که درباره قدیمی ترین حکومت یمنی، معینیان به دست آمده است، استنباط می شود که شهرهای آن دارای مجالسی بود که به «مسود» معروف بودند و به شیوه دار الندوه مکه در عصر جاهلی اداره امور شهر را در جنگ و صلح برعهده داشتند ( علی، 1950 - 1959م، 1: 387 ) . همچنین در این دوره شاه دارای خزانه ای بود که با گرفتن نوعی مالیات از مردم تأمین می شد ( همان، 406 ) .
سبائیان بعد از معینیان حاکم یمن شدند و در تورات اشاره شده است که ملکه آن در اورشلیم با سلیمان دیدار کرد و سنگ های قیمتی و طلا و عطر به او هدیه داد ( عهد قدیم، 1ملوک، 10: 1 - 2 ) . او دارای تخت پادشاهی با عظمتی بود ( النمل، 22 ) و همچنین قصرهای آن با دروازه ها و طاق هایی زینت یافته از طلا بود و در داخل آن قصرها، ظروفی از طلا و سریرهایی از فلزات قدیمی [قیمتی] موجود بود ( گوستاو لوبون، 1380ش، 97 و 98 ) . سقف ها و دیوارهای کاخ های سلطنتی از طلا و عاج و سنگ های قیمتی تزیین یافته و اثاثیه آن به بهترین شکل ساخته شده و در نهایت زیبایی بود. این عمارت و صنایع چوبی آن با عمارت های مصریان شباهت داشت ( همان ) .
حکومت حمیریان که تا چندی قبل از اسلام ادامه داشت، آخرین حکومت یمنی عربی است که دارای جنود و سپاهیان قدرتمندی بودند و سپاهیان روم را شکست دادند و پادشاه فاخر آنها دستور داد تا برای سپاهیانش زره هایی بسازند که بازو و کف دست ها را نیز بپوشاند ( همدانی، الاکلیل، 1940م، 8 : 211 ) .
دولت های کوچکی نیز حد فاصل شام و عراق بود که متشکل از نبطیان و تدمریان از یک سو و غسانیان و منذریان از سوی دیگر بود.
نبطیان روابط خوبی با حکومت روم داشتند و با آنان هم پیمان شده و با سپاه قدرتمندی که داشتند، در جنگ ها با رومیان مشارکت می کردند. از این دوره آثاری مانند سکه های برنزی و نقره ای باقی مانده که تصویر شاه و همسرش برآنان نقش بسته است ( سالم، 1380ش، 133 ) .
حکومت دیگر عربی در حد فاصل دمشق و فرات، تدمری نامیده می شد. حکومت تدمری مستعمره روم شد و تأثیرات بسیاری از روم پذیرفت؛ به طوری که لقب های رومی در میان آنان شیوع یافت. قدرت اجرایی در این دوره تحت مجلس شیوخ و مردم بود و مجالس محلی ده عضو داشت ( همان، 139 و 140 ) .
در وصف یکی از پادشاهان آن آمده است که او بسیار زیرک و دانا و در اداره امور کشور توانا بود و سپاهی نیرومند داشت که فرمانده کل لشکرش به «رب حیلا ربا» و فرمانده سپاهش به «رب حیلادی تدمور» ملقب بودند ( علی، 3: 102 ) .
پ . . .