لغت نامه دهخدا
تاریخچه : بطوری که میدانیم انسان ابتدا در حالت انفراد میزیسته و بعداً بتدریج خانواده و آبادی و کشور تشکیل داده است. همزمان با پیشرفت دایره اجتماعات بشری نیاز وی به ارتباط بهم بیشتر گردیده و برای حصول این منظور ارتباطات بازرگانی میان همسایه ها و آبادیها و کشورها دایر شده و توسعه یافته و امروزه بجایی رسیده است که کره زمین با اینکه بقطعات مختلف تقسیم شده است از حیث ارتباط در حکم یک قطعه میباشد و هر اتفاقی در نقطه ای روی دهد در نقاطدیگر نیز اثر شگرف بجای میگذارد. پس آغاز تمدن از روزی است که ملتهای گوناگون شروع به مبادله کالا کرده و برای اینکار به ساختن راهها دست یازیدند. روابط اقتصادی میان ملتهای مختلف جهان بموازات تمدن پیشرفت کرده و از راههای زیر انجام میگیرد: 1- راهها و جاده های طبیعی. 2- راههای شوسه و اتومبیل و کامیون رو. 3- راه آهن.
1- راهها و جاده های طبیعی - همیشه و همه جا تابع اوضاع جغرافیایی و اقتصادی است و بهمین دلیل بیشتر جاده ها در طول آسان گذر ونزدیک جریان آب ها و مراکز اجتماع انسان واقع و طبعاً از بیابان ها و نقاط بی سکنه دور میباشد. قدیمی ترین راهها جاده هاییست که فاتحان بزرگ جهان برای نیازهای سپاهیگری بنیان نهاده اند و نخستین پادشاهی که به اهمیت راه پی برد و در گسترش راه شوسه گام برداشت داریوش کبیر پادشاه ایران بود و راه معروف سارد - شوش را که 2400هزار گز درازا داشت پی افکند و در فاصله های معین مسافرخانه ها ساخت و در گردنه ها و نقاط بلند بساختن قلعه های نظامی برای نگهبانی و نگهداری کاروانها از راهزنها پرداخت.
راهسازی در ایران ، تاریخچه : بطور قطع نمیتوان گفت راهسازی در ایران از چه تاریخی شروع شده اما آثاری هست که نشان میدهد در زمان هخامنشیان در ایران یک راه بسیار دراز که بنام جاده شاهی موسوم بوده احداث شده است که هرودوت مورخ نامی یونان در باره پست هخامنشی گفته : «پیک های ایرانی 2200هزار گز فاصله بین شوشتر و سارد را در یازده روز طی میکنند». بدیهی است که برای این پیک ها که با کالسکه تندرو حرکت میکنند باید راه صاف و همواری باشد تا بتوانند چنین فاصله دراز را در چنان مدت کم درنوردند. بعلاوه لشکرکشی های متعدد ایران بیونان مستلزم راههای وسیعی بوده است. ولی از عهد هخامنشیان ببعد چندان توجهی به راه و راهسازی در ایران نشده و راههای موجود بمرورو بر حسب ضرورت ساخته شده و بصورت امروزی درآمده است. برای ساختن راههای جدید در سال 1301 هَ. ش. از متخصصان خارجی دعوت کردند و در سال 1302 راههای کشور بنواحی مختلف تقسیم و قرار شد از راه گرفتن حق العبور هزینه راهسازی تأمین شود. در سال 1304 دریافت حق العبور ممنوع گشت و برای این هزینه مالیاتی به واردات و صادرات وضعشد. در سال 1309 برنامه راهسازی نه ساله ای تدوین گشت که بموجب آن بایستی 17021هزارگز راه شوسه ساخته میشد. و سرانجام در سالهای اخیر نیز اقداماتی صورت گرفت وا مروزه در ایران در حدود 27میلیون گز راه وجود دارد که فقط 17میلیون گز آن در تمام سال قابل استفاده است. رجوع به کیهان سالانه 1341 ص 470 و جغرافیای اقتصادی کیهان ص 433 و جغرافیای اقتصادی لیستر کلیم و همکارن ترجمه فتح اﷲ حکیمی ص 124 و نیز ماده راه شوسه و راه آهن در همین لغت نامه شود.