رابعه ٔ قزداری

لغت نامه دهخدا

رابعه قزداری. [ ب ِ ع َ ی ِ ق َ ] ( اِخ ) از نسوان و ملکزادگان است پدرش کعب نام در اصل از اعراب بوده در بلخ و قزدارو بست در حوالی قندهار و سیستان و حوالی بلخ کامرانیها نموده. کعب پسری حارث نام داشته و دختری رابعه نام که او را زین العرب نیز میگفتند. رابعه مذکوره درحسن و جمال و فضل و کمال و معرفت و حال ، وحیده روزگار و فریده دهر و ادوار صاحب عشق حقیقی و مجازی و فارس میدان فارسی و تازی بوده. احوالش در خاتمه نفحات الانس مولانا جامی در ضمن نسوان عارفه مسطور است و در یکی از مثنویات شیخ عطار مجملی از حالاتش نظماً مذکور. او را میلی به بکتاش نام غلامی از غلامان برادر خود بهمرسیده و انجامش بعشق حقیقی کشیده و سرانجام ببدگمانی برادر او را کشته. حکایت او را فقیر نظم کرده نام آن مثنوی را گلستان ارم نهاده معاصر آل سامان و رودکی بوده و اشعار نیکو میفرموده از آن جمله است :
مرا بعشق همی متهم کنی به حیل
چه حجت آری پیش خدای عزوجل
به عشقت اندر عاصی همی نیارم شد
بذنبم اندر طاغی همی شوی بمثل
نعیم بی تو نخواهم جحیم با تو رواست
که بی تو شکّر زهر است و با تو زهر عسل
بروی نیکو تکیه مکن که تا یکچند
به سنبل اندر پنهان کنند نجم زحل
هرآینه نه دروغ است آنچه گفت حکیم
فمن تکبر یوماً فبعد عز ذل.
هم از اوست :
دعوت من بر تو آن شد کایزدت عاشق کناد
بر یکی سنگین دل نامهربان چون خویشتن
تا بدانی درد عشق و داغ هجر و غم کشی
چون بهجر اندر بپیچی پس بدانی قدر من.
این دو بیت نیز از افکار اوست و محمد عوفی صاحب تذکره لباب الالباب نقل کرده که بسبب این دو بیت به مگس رویین ملقب شده بود:
خبر دهند که بارید بر سر ایوب
ز آسمان ملخان و سر همه زرین
اگر ببارد زرین ملخ بر او از صبر
سزد که بارد بر من بسی مگس رویین.
( مجمع الفصحا ج 1 ص 222 ) ( لباب الالباب ج 1 ص 16، 62 ).
و این غزل بدو منسوب شده است :
ز بس گل که در باغ مأوی گرفت
چمن رنگ ارتنگ مانی گرفت
صبا نافه مشک تبت نداشت
جهان بوی مشک از چه معنی گرفت
مگر چشم مجنون به ابر اندر است
که گل رنگ رخسار لیلی گرفت
بمی ماند اندر عقیقین قدح
سرشکی که در لاله مأوی گرفت
قدح گیر چندی و دنیی مگیر
که بدبخت شد آنکه دنیی گرفت
سر نرگس تازه از زرّ و سیم
نشان سر تاج کسری گرفت بیشتر بخوانید ...

دانشنامه آزاد فارسی

رابعۀ قُزْداری (قرن ۴ق)
(یا: رابعه بنت کَعْب) معروف به زین العرب، بانوی شاعر ایرانی. پدرش از امرای عرب تبار قزدار یا قُصدار (شهری کهن میان سیستان، مکران و بست) بود. در روزگار سامانیان و غزنویان می زیست و به فارسی و عربی شعر می گفت. نخستین بانوی فارسی سراست و از مبتکران و کامل کنندگان قالب های غزل، قصیده و قطعه شمرده می شود. ملمع را نیز از نوآوری های او دانسته اند. بیشتر اشعار او عاشقانه و پرسوز و گداز است. داستان عشق او با بکتاش، که غلام برادرش حارث بود، دست مایۀ اشعار شاعرانی چون عطار در الهی نامه و رضا قلی خان هدایت در گلستان ارم شده است. گویند رابعه زنی زیبا بود و از همین روی در ادب فارسی نام او کنایه از زیبایی است، چنان که در سندباد نامه از او به نام رابعۀ صورتی یاد شده است. از رابعه ۵۵ بیت غزل، قطعه، رباعی، دوبیتی، ملمع و مفرد به جا مانده و در المعجم به اشعار او استناد شده است.
wikijoo: رابعه_قزداری

پیشنهاد کاربران

بپرس