رابعه عدویه

رابِعِة عَدَویّه ( ـ قدس ۱۳۵ق)
ملقّب به ام الخیر، از زنان صوفی و عارف و زاهد. پدرش اسماعیل نام داشت و او را بدان جهت که چهارمین دختر خانواده بود، رابعه نامیدند. کنیز آل عتیک بود و از همین رو، افسانه های بسیاری دربارۀ دورۀ خردسالی و چگونگی آزادی اش، حکایت کرده اند. گویا یک بار ازدواج کرد و پس از فوت همسرش به خواستگارانی همچون حسن بصری جواب رد داد و تا آخر عمر انزوا گزید. بی تردید رابعه در تاریخ تصوف شخصیتی تأثیرگذار است. او اندوه و غم را به عناصر اصلی تصوّف در مکتب خراسان و بغداد تبدیل کرد و تجرّد و تفرید، را حتی در صورت ظاهریِ اجتماعی آن، اشاعه داد. شماری از اساسی ترین مفاهیم مرتبۀ ملامتیه نیز، در سخنان او جلوه ای ویژه دارد. اگرچه رابعه، در طول تاریخ شخصیتی افسانه ای یافت، و حتی بسیاری از این افسانه های غریب را در تک نگاری بزرگی که در روزگار ما دربارۀ او نوشته اند به سان حقایق تاریخی ثبت کرده اند، با این همه، بی تردید، نقش او در تکوین اصول تصوف، با نقش کسانی همچون فُضَیل عیاض و حسنِ بَصْری ـ که دیدگاه هایی مشابه او دارند ـ نه تنها قابل مقایسه که از جهاتی ژرف تر و مؤثرتر است.