رابطه علیت در میان مادیات

[ویکی فقه] گاهی چنین گفته می شود که علم به رابطه علیت در میان همه موجودات و از جمله موجودات مادی علمی فطری است که عقل انسانی با آن سرشته شده و بر اساس آن در صدد تشخیص علت و معلول های خاص برمی آید ولی چنانکه در مبحث شناخت شناسی گذشت فطری بودن هیچ علم حصولی قابل اثبات نیست و بفرض ثبوت ضمانتی برای مطابقت با واقع نخواهد داشت. اما پاره ای از علوم قریب به بداهت هستند که به یک معنی می توان آنها را فطری نامید مانند علم به وجود واقعیات مادی که در واقع از یک استدلال خفی و نیمه آگاهانه سرچشمه می گیرد علم به وجود رابطه علیت و وابستگی بعضی از موجودات مادی به بعضی دیگر نیز از همین قبیل است و هر چه به آغاز تولد نزدیکتر شویم ناآگاهانه تر می شود تا آنجا که شبیه ادراکات غریزی حیوانات می گردد و هر قدر آگاهی انسان رشد یابد بصورت آگاهانه تری ظاهر می شود تا بصورت استدلال منطقی درآید.
هنگامی که کودک همراه با برخورد دو جسم صدایی را می شنود وابستگی پیدایش صوت را با برخورد آنها بصورت مبهمی درک می کند و هنگامی که روشن شدن چراغ را همزمان با فشار دادن کلید مشاهده می کند وابستگی دیگری را به همان صورت درک می کند و بدین ترتیب نفس وی مستعد می شود که وجود رابطه علیت میان پدیده های مادی را بطور اجمال درک کند ولی چنان نیست که بتواند این رابطه را بصورت قضیه منطقی درک نماید و آن را در قالب الفاظ دقیق و گویایی بریزد تا هنگامی که قدرت تحلیل ذهنی او رشد کافی یابد و در آن صورت است که می تواند همان مطلب را بصورت قضیه منطقی درک کند و همان استدلال خفی و ارتکازی را در قالب برهان منطقی بیان نماید.البته ممکن است در آغاز کار مفاهیمی را بکار گیرد که از دقت کافی برخوردار نباشد یا دلایلی را اقامه نماید که از نظر منطقی مغالطه آمیز باشند و مثلا چنین بپندارد که هر چیزی وابسته به چیز دیگری است یا هر موجودی در زمان و مکان خاصی پدید می آید ولی این تعمیم های نابجا و دیگر نارسائیها در تفسیر مدرکات و استدلالات معلول ضعف نیروی تحلیل کننده ذهن است و هر قدر با تمرین های منطقی و تحلیل های فلسفی نیروی مزبور رشد و قوت بیشتری یابد کمتر دچار این اشتباهات می شود.
علم حضوری محکم ترین اعتقاد به رابطه علیت
به هر حال همانگونه که بارها بیان کرده ایم محکم ترین اساس برای اعتقاد به وجود رابطه علیت علوم حضوری است و یافتن مصادیق علت و معلول در درون نفس استوارترین پایه برای انتزاع مفاهیم کلی علت و معلول بشمار می رود و زمینه را برای درک آگاهانه اصل علیت به عنوان یک قضیه بدیهی فراهم می سازد اما چون مصادیق مادی علت و معلول قابل شناخت حضوری نیستند و از سوی دیگر فطری دانستن اعتقاد به رابطه علیت در میان مادیات بمعنای اول هم قابل پذیرش نیست ناچار چنین اعتقادی از نوعی استدلال سرچشمه می گیرد که در آغاز نیمه آگاهانه و ارتکازی است و تدریجا بصورت استدلال روشن منطقی درمی آید و چون این اعتقاد قریب به بداهت است می توان آن را به یک معنی فطری نامید. برای بررسی ارزش این اعتقاد باید نخست شکل دقیق این قضیه را بیان کنیم و سپس به تبیین منطقی آن بپردازیم.
← ارزیابی شکل های اعتقاد مزبور
همانگونه که اشاره شد برای شناختن مطلق علت و معلول راه های مختلفی وجود دارد ولی راه شناختن علت و معلول های مادی منحصر به برهان تجربی است یعنی برهانی که در آن از مقدمات تجربی هم استفاده شده باشد.
← برهان تجربی
...