رابطه اخلاق و تربیت

[ویکی فقه] اخلاق و تربیت باهم متفاوتند. اخلاق مخصوص انسان ها و یک امر مقدس است؛ اما تربیت معنای عام دارد و شامل حیوانات هم می شود.
واژه «اخلاق» از نظر لغت جمع «خُلْق» به معنای خوی، طبع، سجیه و عادت است، اعم از این که آن سجیه و عادت نیکو باشد یا زشت و بد.دانشمندان علم اخلاق برای اخلاق معانی متعددی ارائه نموده اند؛ برای نمونه، مرحوم نراقی در «جامع السعادات» می گوید: «علم اخلاق دانش صفات (ملکات) مهلکه و منجیه و چگونگی موصوف شدن و متخلق گردیدن به صفات نجات بخش و رهایی از صفات هلاک کننده است».با توجه به تعاریف عالمان، اخلاق عبارت است از: روش و منش چه نیک و چه بد، و علم اخلاق؛ یعنی دانش به این روش ها و منش ها و این که کدامشان باید مورد عمل قرار گیرد.
معنای تربیت
واژه «تربیت» در لغت از «ربوّ» به معنای زیادی و افزونی و رشد است.راغب اصفهانی در این باره می گوید: «رَبَیتُ» از واژه «ربوّ» است و گفته اند اصلش از مضاعف یعنی «ربّ» است. ربّ، در اصل به معنای تربیت است و معنای آن ایجاد چیزی یا حالتی، به تدریج و در مراحل مختلف است تا به حد کمال و تام خود برسد.با توجه به معنا و مفهوم یادشده، در بحث تربیت انسان، مفهوم و واژه تربیت بر پرورش استعدادها و توانایی های انسان دلالت می کند؛ یعنی زمینه ای فراهم شود که استعدادهای انسان به تدریج شکوفا شود، تا به حالت نهایی و کمال خود برسد.
تفاوت اخلاق با تربیت
درباره رابطه و تفاوت میان اخلاق و تربیت به چند نکته باید توجه نمود:اخلاق با تربیت، تفاوت دارد. اخلاق امری مقدس و ویژه حوزه افعال اختیاری انسان هاست؛ ازاین رو معنای آن خاص است. برخلاف تربیت که معنای عام دارد و شامل حیوانات نیز می شود. شهید مطهری در بیان تفاوت تربیت و اخلاق می گوید: «تربیت، مفهوم پرورش و ساختن را می رساند و بس. از نظر تربیت فرق نمی کند که تربیت چگونه و برای چه هدفی باشد؛ یعنی در مفهوم تربیت، قداست ... که بگوییم تربیت یعنی کسی را آن طور پرورش بدهند که یک خصایص مافوق حیوانی پیدا کند؛ اما در مفهوم اخلاق قداستی نهاده شده است... کلمه اخلاق را در مورد حیوان یا گیاه به کار نمی برند؛ اخلاق اختصاص به انسان دارد ... . اگر بخواهیم با اصطلاح صحبت کنیم، باید بگوییم فن اخلاق و فن تربیت یکی نیست ... فن تربیت وقتی گفته می شود که منظور مطلق پرورش باشد». اگر اخلاق را که صفات نفسانی و اعمال و رفتار عالی انسانی است، در جهت صحیح و مثبت لحاظ کنیم، اخلاق در این معنا یکی از ثمرات، بلکه مهم ترین ثمره تربیت است. بر این اساس تربیت، فعلی است که اخلاق حاصل آن است، اگرچه تمام آن نیست؛ زیرا پرورش استعدادهای فکری و ذهنی و ذوقی و غیره که همگی در دایره تربیت و از موضوعات آن هستند، به جهت این که به طور مستقیم با ملکات نفسانی و خصوصیات اخلاقی مرتبط نیستند، جزء اخلاق محسوب نمی گردند؛ مثلاً پرورش حافظه و قدرت استنتاج و استعدادهای هنری و ذوقی اگرچه در محدوده تربیت قرار می گیرند، ولی چون مستقیماً با صفات اخلاقی مرتبط نیستند، جزء اخلاق محسوب نمی گردند.
تربیت اخلاقی
...