(یا: دیوان قاضی) از سازمان های حکومتی سرزمین های اسلامی. این دیوان از مهم ترین سازمان های نخستین قرون اسلامی به شمار می رفت و وظیفۀ آن حل وفصل اختلافات و دعاوی مردم بود. این دیوان در صدر اسلام وجود نداشت. ولی با توسعۀ حوزۀ قلمرو اسلام و لزوم تدوین قوانین اسلامی به تدریج به وجود آمد. در عصر امویان معمولاً حکام منتخب، گاه نقش قاضی را برعهده داشتند. در دورۀ عباسیان امور قضایی بیشتر تحت تأثیر امور سیاسی قرار می گرفت. در دورۀ سامانیان در رأس دیوان قضا، قاضی القضات قرار داشت که معمولاً از روحانیون انتخاب می شد و به دعاوی مردم رسیدگی می کرد و نظارت بر امور شرعی و احکام مذهبی را نیز برعهده داشت. در زمان آل بویه مقر قاضی القضات دارالقضا نامیده شد. از دورۀ غزنویان تا حملۀ مغول دیوان قضا به نهاد قضاوت (مجلس مظالم) تبدیل شد و در عصر مغول و ایلخانان مجدداً دیوان قضا رسیدگی به دعاوی اشخاص را برعهده داشت. پس از فتح ایران، قوانین مغولان به تدریج در تشکیلات ایران داخل شد. لذا دعاوی و مرافعات بین اقوام مغول و ترک طبق قوانین یارغو (قوانین مغولان) و مرافعات ایرانیان طبق قوانین شرع اسلام حل وفصل می شد.
wikijoo: دیوان_قضا