دیوان خراج

دانشنامه اسلامی

[ویکی اهل البیت] یکی از نخستین دیوان های تشکیل شده در اسلام، که در عین حال یکی از مهم ترین آنها نیز به شمار می رود، «دیوان خراج» یا «استیفا» نام داشت. وظیفه این دیوان سرپرستی بخش بزرگی از امور مالی سرزمین های اسلامی بود. در این دیوان فهرستی وجود داشت که اموال و دارایی های سرزمین اسلامی در آن نوشته می شد. چگونگی گردآوری خراج از سرزمین ها، حواله کردن آنها به مرکز خلافت، چگونگی تقسیم آن بین مسلمانان، و رتبه بندی مسلمانان برای تعیین خراج دریافتی، از جمله وظایف این دیوان بود. با گسترش سرزمین های اسلامی و آشنا شدن مسلمانان با روش های اقتصادی دیگر، از جمله انواع روشهای بهره برداری از زمین به مرور ایام وظایف دیوان خراج نیز گسترده تر و در عین حال، پیچیده تر می شد.
در دوره ای از زمان، محاسبه عایدات عمومی کشور، تنظیم و برآورد هزینه ها و نظارت بر خرج آنها، فهرست برداری از اموال افراد سرشناس به ویژه سلاطین و حاکمان، و نیز اعزام افراد به نقاط مختلف کشور برای گردآوری مالیات، از وظایف دیوان خراج به حساب می آمد. دیوان خراج یا استیفا در نقاط مختلف سرزمین های اسلامی، از ایران تا اسپانیا، وجود داشت. در سرزمین هایی که این دیوان به نام دیوان استیفا نامیده می شد، سرپرست آن مستوفی، مستوفی خاصه یا مستوفی الممالک نام داشت. در ایران تا سده دوازدهم هجری یعنی تا هنگام آشنا شدن ایرانیان با مبانی تمدن جدید و تغییر ساختار اداری کشور به تقلید از غرب، این نهاد وجود داشت و به کار خود ادامه می داد.

دانشنامه آزاد فارسی

از سازمان های اداری نخستین قرون اسلامی. خراج در آغاز به مالیات زمین هایی اطلاق می شد که براثر صلح به دست آمده بود. اما بعدها اصطلاحی عام برای انواع دیگری از مالیات شد. وظیفۀ دیوان خراج بررسی کلیۀ مسائل مالی و ثبت آن در دفاتر و دوایر مربوطۀ دیوانی بود، چنان که در قرون نخستین اسلامی دیگر درآمدهای عمومی حکومت هم در دیوان خراج ثبت می شد. مقدار پرداختی خراج را مقرراتی تعیین می کرد که قانون الخراج می نامیدند، این مقدار پس از اخذ، در دفاتر مخصوص به ثبت می رسید. علاوه بر آن، ثبت کارهایی چون یادداشت های روزانه، پرداخت نفقه، ثبت بدهی، بیلان سالانه، گزارش کارگزار، گزارش وکیل خرج، و اوامر روزانه نیز در دفاتر ویژۀ خود در دیوان خراج صورت می گرفت.

پیشنهاد کاربران

بپرس