[ویکی نور] دیوان حسان بن ثابت، مشتمل بر متن اشعار حسان بن ثابت است و توسط ولید عرفات تصحیح، تحقیق و تعلیقه نگاری شده است.
کتاب، مشتمل بر دو جزء است. جزء اول مشتمل بر متن دیوان و بخشی با عنوان زیادات است که در آن اضافات نسخه خطی احمد الثالث شماره 2534 و نیز اضافات نسخه های مطبوع دیوان حسان بن ثابت ذکر شده است. در این جلد از کتاب حواشی، اختلاف نسخه ها و منابع آنها گردآوری و تحت عناوین مناسب، تنظیم شده است. جزء دوم نیز مشتمل بر تعلیقات و شروح اشعار بوده و در سه بخش تنظیم شده است که به ترتیب عبارتند از: شرح و تعلیقه بر روایت ابن حبیب، زیادات طا و زیادات دیگر.
حسان اشعار برجسته بسیاری دارد و از بهترین اشعارش در دوره جاهلی، مدح ملوک غسان است. حسان زبان گزنده ای داشت و با هجو مشرکان و دفاع از پیامبر، مورد احترام و مایه آرامش آن حضرت بود. نوشته اند که پیامبر اکرم(ص) او را تأیید می کرد و می فرمود: حسّان از عنایت فرشته وحی برخوردار است. وی در هجو مشرکان قریش، به دستور پیامبر انساب و اخبار آنان را نزد ابوبکر آموخت و بی آنکه به پیامبر و اعقاب ایشان خدشه ای وارد شود چنان اشعاری سرود که تحسین رسول خدا و همگان را برانگیخت و قریش را مبهوت ساخت. هنگامی که بنی تمیم در برابر پیامبر اسلام موضع گرفتند و بر خود فخر و مباهات کردند، دفاع حسّان از رسول خدا چنان بود که همه آنان به اسلام گرویدند. حسان بن ثابت در اشعارش به گوشه هایی از وقایع و جنگ های صدر اسلام، به خصوص غزوات پیامبر(ص)، از جمله جنگ بدر، خندق، احد و فتح مکه پرداخته است که از لحاظ تاریخی حائز اهمیت است. سروده او در غدیرخم اولین غدیریه تاریخ اسلام است. او همچنین، با دفاع از پیامبر، طلایه دار شعر سیاسی است و در مدح ایشان از روشی نو در الفاظ و تعبیرات استفاده کرده که پیش از او در شعر جاهلی سابقه نداشته است. به همین دلیل وی در مدح، شاعری صاحب سبک شناخته می شود. در اشعار او، علاوه بر مدح و فخر و هجا، رثا نیز وجود دارد. به نظر فروخ، حسّان به سبب استفاده از صنایع بدیعی در مدحیات پیامبر، می تواند نخستین بَدیعیه سرا بشمار آید. حجم اشعاری که به وی نسبت داده شده برای هیچ شاعری روایت نشده است و احتمالاً بسیاری از این اشعار را قریشیان به او نسبت داده اند. همچنین به نظر می رسد که شعر او با اشعار فرزندش عبدالرحمان و برخی شاعران، به ویژه کعب بن مالک انصاری و عبداللّه بن رواحه، درآمیخته است. راویان بسیاری از جمله ابن حبیب (متوفی 238ق) اشعار حسّان را روایت کرده و به جمع آوری دیوان وی و شرح آن پرداخته اند. راویان معروفی از هر دو مکتب کوفه و بصره همچون ابوعمرو شیبانی، ابوزید انصاری، ابن اعرابی، سکری و علی بن مغیرة بن اثرم اشعار وی را روایت کرده اند و احمد بن محمد عدوی از راویان سده 3ق روایات آنان را گرد آورده و پس از تهذیب آنها، دیوان حسان را تدوین کرده است. شروح و حواشی که بر اشعار حسان زده شده گاه کوتاه و گاه بلند است؛ به عنوان مثال در نسخه استانبول مطلب مفصلی درباره تاریخ اوس و خزرج و ساکنین یثرب ذکر شده است.
رموزی که برای اشاره به نسخه های خطی و یا چاپی است، در ابتدای هر دو جلد آمده است. نمایه الفاظ به ترتیب حروف الفبا، فهرست اشعار، زیادات، مرفوض، مصنوع و منسوب به غیر حسان، آیات قرآن کریم، مکان ها، قبایل، کلماتی که تفسیر یا تعلیقه درباره آنها ذکر شده است و فهرست مراجع در انتهای جلد دوم کتاب ذکر شده است.
کتاب، مشتمل بر دو جزء است. جزء اول مشتمل بر متن دیوان و بخشی با عنوان زیادات است که در آن اضافات نسخه خطی احمد الثالث شماره 2534 و نیز اضافات نسخه های مطبوع دیوان حسان بن ثابت ذکر شده است. در این جلد از کتاب حواشی، اختلاف نسخه ها و منابع آنها گردآوری و تحت عناوین مناسب، تنظیم شده است. جزء دوم نیز مشتمل بر تعلیقات و شروح اشعار بوده و در سه بخش تنظیم شده است که به ترتیب عبارتند از: شرح و تعلیقه بر روایت ابن حبیب، زیادات طا و زیادات دیگر.
حسان اشعار برجسته بسیاری دارد و از بهترین اشعارش در دوره جاهلی، مدح ملوک غسان است. حسان زبان گزنده ای داشت و با هجو مشرکان و دفاع از پیامبر، مورد احترام و مایه آرامش آن حضرت بود. نوشته اند که پیامبر اکرم(ص) او را تأیید می کرد و می فرمود: حسّان از عنایت فرشته وحی برخوردار است. وی در هجو مشرکان قریش، به دستور پیامبر انساب و اخبار آنان را نزد ابوبکر آموخت و بی آنکه به پیامبر و اعقاب ایشان خدشه ای وارد شود چنان اشعاری سرود که تحسین رسول خدا و همگان را برانگیخت و قریش را مبهوت ساخت. هنگامی که بنی تمیم در برابر پیامبر اسلام موضع گرفتند و بر خود فخر و مباهات کردند، دفاع حسّان از رسول خدا چنان بود که همه آنان به اسلام گرویدند. حسان بن ثابت در اشعارش به گوشه هایی از وقایع و جنگ های صدر اسلام، به خصوص غزوات پیامبر(ص)، از جمله جنگ بدر، خندق، احد و فتح مکه پرداخته است که از لحاظ تاریخی حائز اهمیت است. سروده او در غدیرخم اولین غدیریه تاریخ اسلام است. او همچنین، با دفاع از پیامبر، طلایه دار شعر سیاسی است و در مدح ایشان از روشی نو در الفاظ و تعبیرات استفاده کرده که پیش از او در شعر جاهلی سابقه نداشته است. به همین دلیل وی در مدح، شاعری صاحب سبک شناخته می شود. در اشعار او، علاوه بر مدح و فخر و هجا، رثا نیز وجود دارد. به نظر فروخ، حسّان به سبب استفاده از صنایع بدیعی در مدحیات پیامبر، می تواند نخستین بَدیعیه سرا بشمار آید. حجم اشعاری که به وی نسبت داده شده برای هیچ شاعری روایت نشده است و احتمالاً بسیاری از این اشعار را قریشیان به او نسبت داده اند. همچنین به نظر می رسد که شعر او با اشعار فرزندش عبدالرحمان و برخی شاعران، به ویژه کعب بن مالک انصاری و عبداللّه بن رواحه، درآمیخته است. راویان بسیاری از جمله ابن حبیب (متوفی 238ق) اشعار حسّان را روایت کرده و به جمع آوری دیوان وی و شرح آن پرداخته اند. راویان معروفی از هر دو مکتب کوفه و بصره همچون ابوعمرو شیبانی، ابوزید انصاری، ابن اعرابی، سکری و علی بن مغیرة بن اثرم اشعار وی را روایت کرده اند و احمد بن محمد عدوی از راویان سده 3ق روایات آنان را گرد آورده و پس از تهذیب آنها، دیوان حسان را تدوین کرده است. شروح و حواشی که بر اشعار حسان زده شده گاه کوتاه و گاه بلند است؛ به عنوان مثال در نسخه استانبول مطلب مفصلی درباره تاریخ اوس و خزرج و ساکنین یثرب ذکر شده است.
رموزی که برای اشاره به نسخه های خطی و یا چاپی است، در ابتدای هر دو جلد آمده است. نمایه الفاظ به ترتیب حروف الفبا، فهرست اشعار، زیادات، مرفوض، مصنوع و منسوب به غیر حسان، آیات قرآن کریم، مکان ها، قبایل، کلماتی که تفسیر یا تعلیقه درباره آنها ذکر شده است و فهرست مراجع در انتهای جلد دوم کتاب ذکر شده است.
wikinoor: دیوان_حسان_بن_ثابت