[ویکی اهل البیت] تعبیر «بیت مال المسلمین» در صدر اسلام برای مکانی که در آن اموال عمومی و منقول دولت اسلامی بکار می رفت، سپس تعبیر «بیت المال» جانشین آن شد و همان معنی را افاده کرد. پس از تأسیس نهاد بیت المال و برقراری دیوان های اداری، بیت المال به صورت مؤسسة مالی ناظر بر درآمدها و مصارف دولت اسلامی درآمد.
جزیرة العرب قبل از اسلام دولت واحد و نظام مالی خاص نداشت و نظام و عرف قبیله ای بر آن منطقه حاکم بود. پس از انتشار دعوت اسلام و پیشرفت آن، پیامبر صلی اللّه علیه و آله و سلم به سازماندهی و تنظیم شئون اداری ـ مالی حکومت اسلامی پرداخت.
اولین درآمدهای این حکومت غنایمی بود که در غزوات بدست مسلمانان می افتاد و به دستور پیامبر اکرم بین همه مسلمانان تقسیم می شد.
پس از سال سیزدهم، فتوحات گسترده مسلمانان اموال منقول و غیرمنقول بسیاری نصیب ایشان کرد. این امر مقتضی وجود مرکزی برای حفظ اموال و دستگاهی برای رسیدگی به آنها بود. بنیان بیت المال رسمی حکومتی در زمان ابوبکر نهاده شد. در برخی متون تاریخی آورده اند که ابوبکر، عمر بن خطاب را متولی بیت المال خود کرده بود.
اولین کسی که دیوان را در اسلام پایه گذاری نمود، عمر بن خطاب بود. دلیل این امر سرازیر شدن اموال به دنبال کثرت فتوحات و دستیابی به ثروت های پادشاهان بود. مسلمانان نمی دانستند با این اموال چه کنند و چگونه از آن ها نگهداری کنند. گفته اند یکی از اشخاص هنگامی که مشاهده کرد خلیفه دوم در چگونگی توزیع اموال تردید دارد، به او گفت: پادشاهان شام دیوانی دارند که اسامی لشکریان در آن ثبت است. وی عمر را به تدوین دیوان تشویق کرد.
برخی گفته اند: عمر در این رابطه با امام علی علیه السلام مشاوره نمود، آن حضرت به او فرمود: اموال را هر سال تقسیم نما و چیزی از آن را نگه ندار. عثمان گفت: اموال زیادی را مشاهده می کنم که برای تمامی مردم کافی است. خالد ابن ولید گفت: من در شام دیدم که ملوک آن دیار دفاتری جهت تدوین امور لشکریان خود داشتند. پس از مباحثاتی قرار شد اسم افراد نوشته و ملاک، قرابت به رسول خدا صلی الله علیه و آله و سابقه در اسلام شود.
تشکیل دیوان در سال 20 هجری به انجام رسید و دفاتر نوشته شد و اسامی مردم به حسب قرابت به رسول خدا صلی الله علیه و آله و سابقه در اسلام در دفاتر ثبت شد. این دیوان دارای چند بخش بود:
برخی منابع گفته اند این دیوان، دیوان «الجند» نام داشت و در مورد آن گفته اند: «دیوان جند مشتمل بر تمامی اهالی مدینه، یعنی نیروهای شرکت کننده در فتوحات و مهاجرانی که به همراه خانواده هایشان به پادگان های ولایات پیوسته بودند، می شد. نام برخی موالی نیز در این دیوان ثبت شده بود ولی این کار دوام نیافت. همراه اسامی افراد، پرداخت ها و میزان آن هم ذکر می گردید» .
جزیرة العرب قبل از اسلام دولت واحد و نظام مالی خاص نداشت و نظام و عرف قبیله ای بر آن منطقه حاکم بود. پس از انتشار دعوت اسلام و پیشرفت آن، پیامبر صلی اللّه علیه و آله و سلم به سازماندهی و تنظیم شئون اداری ـ مالی حکومت اسلامی پرداخت.
اولین درآمدهای این حکومت غنایمی بود که در غزوات بدست مسلمانان می افتاد و به دستور پیامبر اکرم بین همه مسلمانان تقسیم می شد.
پس از سال سیزدهم، فتوحات گسترده مسلمانان اموال منقول و غیرمنقول بسیاری نصیب ایشان کرد. این امر مقتضی وجود مرکزی برای حفظ اموال و دستگاهی برای رسیدگی به آنها بود. بنیان بیت المال رسمی حکومتی در زمان ابوبکر نهاده شد. در برخی متون تاریخی آورده اند که ابوبکر، عمر بن خطاب را متولی بیت المال خود کرده بود.
اولین کسی که دیوان را در اسلام پایه گذاری نمود، عمر بن خطاب بود. دلیل این امر سرازیر شدن اموال به دنبال کثرت فتوحات و دستیابی به ثروت های پادشاهان بود. مسلمانان نمی دانستند با این اموال چه کنند و چگونه از آن ها نگهداری کنند. گفته اند یکی از اشخاص هنگامی که مشاهده کرد خلیفه دوم در چگونگی توزیع اموال تردید دارد، به او گفت: پادشاهان شام دیوانی دارند که اسامی لشکریان در آن ثبت است. وی عمر را به تدوین دیوان تشویق کرد.
برخی گفته اند: عمر در این رابطه با امام علی علیه السلام مشاوره نمود، آن حضرت به او فرمود: اموال را هر سال تقسیم نما و چیزی از آن را نگه ندار. عثمان گفت: اموال زیادی را مشاهده می کنم که برای تمامی مردم کافی است. خالد ابن ولید گفت: من در شام دیدم که ملوک آن دیار دفاتری جهت تدوین امور لشکریان خود داشتند. پس از مباحثاتی قرار شد اسم افراد نوشته و ملاک، قرابت به رسول خدا صلی الله علیه و آله و سابقه در اسلام شود.
تشکیل دیوان در سال 20 هجری به انجام رسید و دفاتر نوشته شد و اسامی مردم به حسب قرابت به رسول خدا صلی الله علیه و آله و سابقه در اسلام در دفاتر ثبت شد. این دیوان دارای چند بخش بود:
برخی منابع گفته اند این دیوان، دیوان «الجند» نام داشت و در مورد آن گفته اند: «دیوان جند مشتمل بر تمامی اهالی مدینه، یعنی نیروهای شرکت کننده در فتوحات و مهاجرانی که به همراه خانواده هایشان به پادگان های ولایات پیوسته بودند، می شد. نام برخی موالی نیز در این دیوان ثبت شده بود ولی این کار دوام نیافت. همراه اسامی افراد، پرداخت ها و میزان آن هم ذکر می گردید» .
wikiahlb: دیوان_بیت_المال