دیوان اشعار التشیع

[ویکی نور] دیوان أشعار التشیع، اثر طیب عشاش، گردآوری و تحقیق اشعار عربی تشیع از قرن اول تا ابتدای قرن سوم هجری است. نویسنده، تعداد شعرای شیعه و اشعار ایشان را فراوان دانسته و این اثر را حاوی بخشی از شعر شیعه دانسته است.
کتاب، مشتمل بر یک مقدمه تحقیقی مفصل و متن اثر در پنج مرحله است. در این پنج مرحله، 229 شاعر به ترتیب شماره گذاری شده است. شیوه ارائه بدین صورت است که اشعار متعدد هر شاعر با عدد از یکدیگر تفکیک و اگر توضیحی درباره زمان و مکان سرودن آن شعر لازم باشد ذکر شده است؛ سپس در ذیل عنوان نص، ابیات و در ذیل عنوان تخریج، منابع اشعار ذکر گردیده است. نویسنده از منابع مختلف ادبی، تاریخی و لغوی شیعه و اهل سنت در نگارش اثر استفاده کرده است.
نویسنده در سطرهای اولیه مقدمه به موضوع پژوهش پایان نامه دکترای خود، «شعر تشیع تا قرن سوم هجری» در دانشگاه سوربن پاریس اشاره کرده که اشعار مورد نیاز آن را از منابع مختلف تاریخی، ادبی و لغوی گردآوری نموده است. وی ابتدا اشعار شعرای معروفی چون اقیشر اسدی، ایمن بن خریم اسدی، ابوطفیل کنانی و منصور نمری را جمع می کند. برخی دانشجویان او را بر گردآوری اشعار شعرای گمنامی چون عمرو بن عاص، ابن همام سلولی و سفیان بن مصعب عبدی تشویق می کنند. او در مجموع اشعاری از 229 شاعر مشهور و گمنام را جمع آوری می کند. البته به تصریح خودش برخی اشعار ممکن است منتسب به اجنه باشد؛ یا اینکه در برخی موارد امکان معرفی شاعر دشوار یا محال بوده است. او در آخر خاطرنشان می کند که اگرچه تلاشش را کرده، اما با توجه به وسعت کار و زمان کم، نوشته هایش خالی از اشتباه نیست.
در اولین باب کتاب، اشعار تشیع تا قرن سوم در منابع معاصر مورد بررسی قرار گرفته است. در این رابطه 34 منبع را مورد تحقیق قرار می دهد، اما از این میان «أعیان الشیعة» محسن امین عاملی، «الغدیر» علامه امینی، «أدب الطف أو شعراء الحسین» جواد شبر را از آن جهت که به موسوعه نزدیک ترند از دور خارج می کند. در نهایت در شش جدول به تفکیک مؤلفین عرب، تاریخ ادب مشتشرقین، عصر یا منطقه معین، تاریخ ادب سیاسی و ادب شیعه به تعداد شعرایی که هر محقق در کتابش آورده با ذکر شماره صفحه اشاره می کند. سپس از این جداول چنین نتیجه می گیرد که در منابع فراوان و متنوع تاریخ ادب، تاریخ شعر سیاسی عمومی و کتب مختص ادب شیعی به شعر تشیع توجه شده است.
نویسنده سپس در جدول دیگری اسامی 69 منبع ادبی و تاریخی و معاجم لغوی و جغرافیایی و... را با ذکر نام مؤلف و کتاب و تعداد اشعار ذکر کرده است. پس از آن اسامی منابعی را که بیشترین اشعار شیعی را نقل کرده اند با ذکر تعداد اشعار لیست کرده و چنین نتیجه گیری می کند که مصادر شیعی بیشترین تعداد اشعار شیعی را نقل کرده اند. این موضوع از جهتی طبیعی است و از جهتی باعث عدم اطمینان به این اشعار می شود.
در ادامه جدول دیگری طرح شده که در آن از ابتدای تاریخ تشیع تا ابتدای قرن سوم به پنج مرحله تقسیم شده و در هر مرحله تعداد منابعی که اشعار تشیع را آورده اند ذکر شده است. پس از آن از کعب بن زهیر، حسان بن ثابت، کثیر عزة، فرزدق، کمیت، ابوالاسود دئلی، بشار بن برد، ابو نواس و سید حمیری به عنوان فحول شعرای شیعه یاد شده است. وفادارترین شاعر نسبت به علی بن ابی طالب، حجر بن عدی بن ادبر کندی بوده است. از دیگر نکاتی که از جدول پیشین به دست می آید، این است که شعرای بزرگی چون فرزدق، کثیر عزه، کمیت از عهد اموی و سید حمیری جزء عهد عباسی بوده اند. این شعرا اگرچه شیعه بوده اند، اما امویان و عباسیان را مدح کرده اند. نویسنده بارزترین تفسیر و توجیه برای این اشعار را تقیه به جهت در امان ماندن از شر بنی امیه و بنی عباس دانسته است.