دیوان استیفا

از دیوان های حکومتی ایران. این دیوان در دو قرن اول اسلامی، به تنظیم امور مالی مملکتی و دخل و خرج کشور می پرداخت و مسئولیت آن به طور مستقیم با دیوان خراج بود. مالیات ها و درآمدهای عمومی دیگر اعم از خراج، جزیه و دیگر عوارض در این دیوان ثبت می شد. دیوان استیفا که در رأس آن مستوفی قرار داشت. در دوران سامانیان و آل بویه همان وظیفه دیوان خراج را داشت و به حساب های دولتی و جمع آوری خراج رسیدگی می کرد. در عهد غزنویان این دیوان، همان نقش و وظیفه وزارت مالیه (دارایی) را برعهده داشت و در رأس آن صاحب دیوان استیفا بود. در دوره سلجوقیان جایگاه صاحب این دیوان که عمید هم خوانده می شد بعد از خواجه بزرگ قرار داشت. در این دیوان میزان مالیات کل کشور و نیز مالیات ایالات تعیین می گردید و کلیه درآمدهای آن در دو خزانه نگهداری می شد. خزانه مرکزی یا اصل که درآمد را نشان می داد و خزانه خرج که به منزله اداره رهنی بود و در مواقع لزوم از آن وام گرفته می شد. در حکومت خوارزمشاهیان نیز این دیوان همانند گذشته انجام وظیفه می کرد. در عصر مغول و ایلخانان دیوان استیفا، تابع دیوان بزرگ بود و به وسیله تشکیلات منظم و وسیعی اداره می گردید و در رأس آن مستوفی الممالک قرار داشت و در پایتخت ساکن بود و نمایندگان او، مستوفی ها نظارت و اداره امور مالی ایالات را برعهده داشتند و توسط مستوفی الممالک عزل و نصب می شدند.