دین در دوران هخامنشی با وجود دستاوردهای حاصل از مطالعات ژرف و مداوم در رشته های باستان شناسی، زبان شناسی تطبیقی، زبان شناسی تاریخی مردم شناسی و تاریخ و غیره هنوز در مورد مذهب هخامنشیان اختلاف نظر وجود دارد. آگاهی های در دست در مورد گرایش دینی چندین پادشاه نخست هخامنشی ناکامل است و مسئله زرتشتی بودن هخامنشیان مسئله ای بسیار مجادله آمیز بوده است.
... [مشاهده متن کامل]
روزگاران درازی پیش از پیدایش زرتشت ایرانیان عقاید مذهبی مشخصی داشته و اهورامزدا را به عنوان خدایی بزرگ ستایش می نمودند.
وابستگی میان اهورامزدا و آیین زرتشت آنچنان نزدیک است که بسیاری چنان می پندارند که پرستش این خدا از دین زرتشت سرچشمه گرفته است ولی دلایل بسیاری در دسترس است که نشان می دهد اهورامزدا ایزدی بسیار کهن است و زرتشت در دین آوری خود از این نام برای نامیدن خدای یگانه استفاده کرده است. لازم به یادآوری نیست که گاه اتفاق می افتد که آیینی نو، نام های کهن را مفهوم تازه می بخشد. نام مجرد مزدا باستانی تر از دین زرتشت است و حتی نقش اساسی ای که در مزدیسنا به عهدهٔ این ایزد محول شده است نیز از طریق نوآوری زرتشتی نیست. صفت مزدیسنه ( مزداپرست ) که در پاپیروس های آرامی زمان هخامنشی آمده دلیلی بر زرتشتی بودن هخامنشیان نمی تواند باشد چنان که ذکر نام اهورامزدا در سنگ نبشته ها نیز دلیلی برای این امر محسوب نمی شود. در سنگ نبشته های هخامنشی نه تنها به زرتشت بلکه به هیچ مطلب دیگری که بتواند این سنگ نبشته ها را رنگ زرتشتی دهد، اشاره نشده است.
داریوش در سنگ نوشته های مفصل خود برای نمونه در سنگ نوشته بیستون، تنها نام اهورامزدا را به عنوان «بزرگ ترین خدایان» ذکر کرده و نام اهورامزدا در بیستون ۶۹ بار آمده است داریوش ۳۴ بار ادعا می کند که تحت حمایت اهورامزدا قرار دارد. داریوش ادعا نکرده است که تنها خدای موجود اهورامزدا است. داریوش نامی از انگره مینو رقیب بزرگ اهورامزدا نیز نبرده است.
محمد داندامایف معتقد است که هم کوروش و هم کمبوجیه میترا را به عنوان خدای بزرگ می پرستیده اند.
از وحدت و اجتماع معنوی مزداپرستی شرق و غرب ایران اطلاعات دقیقی در دست نیست. از زمان خشایارشا به بعد بی گمان پادشاهان بیشتر سخنانی دربارهٔ زرتشت از زبان مغان می شنیدند. اینان هیچ گونه مخالفتی با زرتشت و همچنین با مغان نداشتند؛ ولی زرتشت نزد پادشاهان هخامنشی چیزی جز یک نام در آمیزش بزرگ دینی جهانداری پارس نبود. شاهان دارای آیین درباری ویژهٔ خود و دین دولتی خود بودند که با دستگاه سیاسی ایشان یکی بود و از اینرو نمی بایست از نوآوری های بیهوده متزلزل شود. همینکه مغان ضروری دانستند که جانشینی ایرانی برای ایشتار بابلی بیابند، شاهنشاهان این اندیشه را از نظر کاربرد و سیاست پسندیده یافتند و آیین نوین را رسماً پذیرفتند. ری یا رَگَه پایگاه ویژه تبلیغاتی دین زرتشتی شد و این دین همچون عضوی از آمیزه دینی مغان که رسماً با آن بردباری می شد، گسترش یافت.
... [مشاهده متن کامل]
روزگاران درازی پیش از پیدایش زرتشت ایرانیان عقاید مذهبی مشخصی داشته و اهورامزدا را به عنوان خدایی بزرگ ستایش می نمودند.
وابستگی میان اهورامزدا و آیین زرتشت آنچنان نزدیک است که بسیاری چنان می پندارند که پرستش این خدا از دین زرتشت سرچشمه گرفته است ولی دلایل بسیاری در دسترس است که نشان می دهد اهورامزدا ایزدی بسیار کهن است و زرتشت در دین آوری خود از این نام برای نامیدن خدای یگانه استفاده کرده است. لازم به یادآوری نیست که گاه اتفاق می افتد که آیینی نو، نام های کهن را مفهوم تازه می بخشد. نام مجرد مزدا باستانی تر از دین زرتشت است و حتی نقش اساسی ای که در مزدیسنا به عهدهٔ این ایزد محول شده است نیز از طریق نوآوری زرتشتی نیست. صفت مزدیسنه ( مزداپرست ) که در پاپیروس های آرامی زمان هخامنشی آمده دلیلی بر زرتشتی بودن هخامنشیان نمی تواند باشد چنان که ذکر نام اهورامزدا در سنگ نبشته ها نیز دلیلی برای این امر محسوب نمی شود. در سنگ نبشته های هخامنشی نه تنها به زرتشت بلکه به هیچ مطلب دیگری که بتواند این سنگ نبشته ها را رنگ زرتشتی دهد، اشاره نشده است.
داریوش در سنگ نوشته های مفصل خود برای نمونه در سنگ نوشته بیستون، تنها نام اهورامزدا را به عنوان «بزرگ ترین خدایان» ذکر کرده و نام اهورامزدا در بیستون ۶۹ بار آمده است داریوش ۳۴ بار ادعا می کند که تحت حمایت اهورامزدا قرار دارد. داریوش ادعا نکرده است که تنها خدای موجود اهورامزدا است. داریوش نامی از انگره مینو رقیب بزرگ اهورامزدا نیز نبرده است.
محمد داندامایف معتقد است که هم کوروش و هم کمبوجیه میترا را به عنوان خدای بزرگ می پرستیده اند.
از وحدت و اجتماع معنوی مزداپرستی شرق و غرب ایران اطلاعات دقیقی در دست نیست. از زمان خشایارشا به بعد بی گمان پادشاهان بیشتر سخنانی دربارهٔ زرتشت از زبان مغان می شنیدند. اینان هیچ گونه مخالفتی با زرتشت و همچنین با مغان نداشتند؛ ولی زرتشت نزد پادشاهان هخامنشی چیزی جز یک نام در آمیزش بزرگ دینی جهانداری پارس نبود. شاهان دارای آیین درباری ویژهٔ خود و دین دولتی خود بودند که با دستگاه سیاسی ایشان یکی بود و از اینرو نمی بایست از نوآوری های بیهوده متزلزل شود. همینکه مغان ضروری دانستند که جانشینی ایرانی برای ایشتار بابلی بیابند، شاهنشاهان این اندیشه را از نظر کاربرد و سیاست پسندیده یافتند و آیین نوین را رسماً پذیرفتند. ری یا رَگَه پایگاه ویژه تبلیغاتی دین زرتشتی شد و این دین همچون عضوی از آمیزه دینی مغان که رسماً با آن بردباری می شد، گسترش یافت.
