دیم

ور تو گوئی که کف میر چو ابر است خطاست
که کف میر درم بارد و از ابر دیم.
تا سبزه تازه تر بود و آب تیره تر
جائیکه بیشتر بود آنجایگه دیم.
مقرعه زن گشت رعد مقرعه او درخش
غاشیه کش گشت باد غاشیه او دیم.
منوچهری

تکواژها در کارواژه یِ "هندیمانیدن": ( هَن. دیمان. یدَن ) / ( هَن. دیم. ان. یدَن )
1 - پیشوندِ "هَن"
پیشوند"هَن" که دیسه یِ دیگرِ آن در زبانِ پارسی " اَن" می باشد، عملگری برایِ نشان دادنِ
1. 1 - " با، باهمدیگر، باهم، هم"
2. 1 - "حضور، درحضور، در کنار، پیشِ"
است که در کارواژه یِ "هندیمانیدن" چمارِ ( =معنایِ ) 1. 1 مدنظر است؛بمانندِ واژگانِ"انباشتَن، اندوختن و. . . ".
2 - دیمان/دیم:
" دَئِمَن، دَئیمَن ( دیمَن ) "واژه ای اوستایی به چمِ
1. 2 - " چشم، تخمِ چشم"
2. 2 - بینایی، نگاه، دید، نظر"
بوده است. "دیمان" در واژگانِ "هندیمان، هندیمانیدَن" برآمده از همین واژه یِ اوستاییِ " دَئِمَن" است.
واژه یِ "دیم" در پارسی و گویشهایِ ایرانی به چمِ "روی، چهره، رخسار" آمده است که با واژه یِ اوستاییِ " دَئِمَن" همریشه است. شما می توانید این واژگان را با واژه یِ "دیم" در زبانِ پارتی همسنجی کنید. ما برایِ پیشبردِ هدفمان و آسانتر شدنِ واگویشِ ( =تلفظِ ) واژگان، "دیم" و " ان" را در واژه یِ "دیمان" از یکدیگر جداساخته تا " ان" را در اینجا "نشانه یِ گذراساز" گردانیم بمانندِ "خوردَن/خوراندَن"؛ چراکه "دیم" در زبانِ پارسی بخودیِ خود به چمِ "روی، چهره، رخساره" است. ( چنین دستبرَِشی ( =مداخله ای ) با دستورِ زبانِ پارسی سازگاری دارد. )
( فراموش نکنید که " ان" در واژه یِ "دئِمَن/دیمان" از زبانهایِ اوستایی و پارسی میانه، نشانه یِ گذراساز نیست. )
3 - نشانه یِ مصدریِ " - یدَن"
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
نکته1:
برپایه یِ ( 1. 1 ) و ( 2 ) در بالا، "هندیمان/اَندیمان" بازنمایی کننده یِ " بایکدیگر چهره به چهره کردن /شدن، رخ تو رخ کردن/شدن" است؛از همین روست که در زبانِ پارسی میانه، از واژه یِ"هندیمان" چمارِ ( =معنایِ ) "معرفی کردن/شدن" دریافته می شود. برای نمونه:
بهروز دو دوستش را به یکدیگر اَندیماند ( اَندیمانید ) . . . بهروز دو دوستش را به یکدیگر معرفی کرد.
نکته 2 و پیشنهاد1 ( بسیار مهم ) :
هنگامی که در دانشِ مزداهی ( =ریاضی ) یا گیتیک ( =فیزیک ) میخواهیم یک نماد یا فرمولی را "معرفی کنیم"، نباید کارواژه یِ " اَندیماندَن" را بکار بُرد. چرا؟
چون در مزداهی ( =ریاضی ) ما با شناختِ " چهره به چهره یا رُخ تو رُخ" سروکار نداریم.
پس باید چه کرد؟
اینجاست که پیشوندِ " ای/e" یا " ایو/ew" در زبانِ پارسی میانه - پهلوی به چمِ "یک" بکارمان می آید ( به پی نوشتِ اینجانب در زیرواژه یِ "یک" مراجعه کنید ) .
از آنجایی که در آغاز تنها یکبار و آنهم برای همیشه نمادی یا فرمولی یا مفهومی در مزداهی ( =ریاضی ) معرفی می شود، از پیشوندِ " ای/ایو" بهره می گیریم. چنانکه در زبانِ آلمانی نیز کارواژه یِ "einfuehren" که دارایِ پیشوندِ " ein" به چمِ "یک" هست، بکار می رود. پیشوندِ " ein" دازانه ای ( عملگری ) برای نشان دادن "ورود به چیزی/کاری" است. همین نقش میتواند برای پیشوندِ " ای/ایو" بازانگاشته شود.
fuehren نیز در زبانِ آلمانی به چمِ"هدایت کردن، راهنمایی کردن، منتهی شدن" است. در واژه یِ "introduce" نیز "duce" برآمده از واژه یِ "ducere " به چمِ " هدایت کردن، راهنمایی کردن، سوق دادن" میباشد و بخشِ نخستِ "introduce" نیز همان " inter" در زبانهای اروپایی یا " اَندر" در زبانِ پارسیِ میانه - پهلوی می باشد. بکارگیریِ پیشوندِ "ای/ایو" از پیشوندِ " اَندَر" برایِ کارواژه یِ "معرفی کردن" در مزداهی ( =ریاضی ) بهتر است و کارواژه ای که پشتِ پیشوند می نشیند، بهتر است دارای چمارِ ( =معنای ) "هدایت کردن، راهنمایی کردن، سوق دادن" باشد . از همین رو، با بکارگیریِ کارواژه هایِ "هاختَن" و " آنیدن ( آ - نیدَن ) ) " در زبانِ پارسیِ میانه به چمِ "هدایت کردن، راهنمایی کردن، سوق دادن" می توان به این مهم دست یافت؛
بنابرآنچه در بالا گفته شد، به جایِ کارواژه یِ "معرفی کردن ( در مزداهی ) " یا "einfuehren" چنین پیشنهاد می شود: " ایوهاختن/ایهاختَن" یا " ایوانیدَن".
پیشنهاد2:
بر پایه یِ آنچه در زیرِ تکواژِ "دیم" گفته شد، می توان به جایِ واژه یِ "هندیمانیهیستَن" از واژه یِ " هَندیمیدَن/اَندیمیدَن" بهره گرفته شود که گذرایِ آن "هندیمانیدَن/اندیمانیدن" می شود.
پیشنهاد3:
می توان به جایِ واژه یِ "ویزیت کردن" از کارواژه یِ "دیمیدَن" بهره بُرد یا اگر به شیوه یِ اوستایی - پارسی میانه بخواهیم واژه یِ "دیمان/دَئِمَن" را در نظر بگیریم، می توانیم کارواژه یِ "دیماندَن" را بکار ببریم.
نمونه: دکتر او را ویزیت کرد. . . . . پزشک او را دیمید.
( یا به شیوه یِ اوستایی - پارسی میانه ) : پزشک او را دیمانید ( دیماند ) .
واژه یِ " ویزیت visit" با واژگانی همچون "vision، view و. . . " همریشه است و به روشنی این واژه با واژگانِ "دیم" در پارسی و "دَئِمَن" در اوستایی سازگاری دارد.
( چنانچه کارواژه یِ "دیمیدن"را بکار ببریم، شایسته است که نامِ "دیم ( =رُخ، سیما ) " به "دیمه ( دیم. ه ) " دگرشَوَد؛ بمانندِ "چهریدن، چهره، چهراندن". )
پیشنهاد4:
اگر شما کارواژه ای برای واژه "معرفی، معرفی کردن یا شدن" برمی گزینید، بهتر است با پیشوندهایِ " ( اَن/هَن ) ، ( اَندر ) ، ( ایو/ای ) " همراه باشد.
پیشنهاد5:
واژه یِ " دَئِمَن" در اوستایی از واژه یِ "دا ( ی ) یا دَ ( ی ) / da ( y ) " ترکیب بندی شده است. ( چنانکه در فرتورِ زیر پیداست ) مجهولیِ گذشته یِ "دا ( ی ) یا دَ ( ی ) "، "دیتَ" بوده است که اگر آن را بخواهیم به پارسیِ کنونی برگردانیم، واژه یِ "دیده" از کارواژه یِ "دیدن" بدست می آید. به گونه ای هر آنچه درباره یِ واژه یِ "هندیمان/اَندیمان" گفته شد، می توان با کارواژه یِ " هَندیدَن/اَندیدَن" همبسته و مرتبط دانست.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
پَسگَشتها ( references ) :
1 - بخشِ 667، 724 و 725 از نبیگِ " فرهنگنامه یِ زبانِ ایرانیِ کهن" نوشته یِ کریستین بارتولومه
2 - رویبرگِ 679 از نبیگِ "فرهنگِ واژه های اوستا"
3 - تارنمایِ ویکیپدیا "فعل در زبان پارسی میانه"