دیرگداز

مواد نسوز یا دیرگداز ( به انگلیسی: refractory material ) به کلیه موادی گفته می شود که در درجه حرارت بالا خواص فیزیکی، شیمیایی، مکانیکی و ترمومکانیکی آن تغییر نمی کند و به خصوص در مقابل فشار، سایش، شوک حرارتی و خوردگی شیمیائی از خود مقاومت لازم را نشان می دهند. [ ۱] چنین موادی در طیف گسترده از صنایع کاربرد دارند و به عنوان کالای استراتژیک تلقی می شوند. تقسیم بندی نسوزها بر اساس کاربرد به شرح زیر می باشند:
• محصولات شکل دار: که با استفاده از روش های ریخته گری، کوبیدن یا پرس در کارخانجات نسوز تهیه می شوند.
• محصولات بی شکل: که در محل مصرف با روش های مناسبی از جمله ریخته گری، پاشش و کوبیدن به صورت لایه، حامل های مصرف را پوشش می دهد.
• محصولات ویژه: به صورت شکل داده شده یا بی شکل مورد استفاده قرار می گیرند.
• محصولات عایق و سبک: نیز به صورت شکل داده شده و بی شکل در صنعت نسوز مصرف می گردند.
مواد دیرگداز گران بها هستند و هرگونه خرابی در این مواد باعث افزایش زمان تولید، از بین رفتن ادوات و در برخی مواقع باعث از بین رفتن محصول می گردد. نوع دیرگداز مصرفی بر روی میزان مصرف انرژی، کیفیت محصول نهایی و همچنین بر فرایند ایمن در تولید مواداثر گذار است. نباید برای پرسنل خط تولید و کسانی که آن ها را نصب می کنند، شرایط خطرناک ایجاد کنند. در ضمن دیرگدازها نباید در شرایط استفاده شدن و همچنین پس از اینکه به صورت زباله صنعتی در می آیند، باعث آلودگی زیست محیطی شوند؛ بنابراین انتخاب نوع دیرگداز برای کاربردهای معین بسیار مهم می باشد.
عملکرد کوره های صنعتی متأثر از نوع نسوزها یا دیرگدازهایی است که در آن بکار رفته است. مرغوبیت و خواص دیرگدازهای مصرفی به همراه نصب صحیح آن ها، عواملی هستند که عمر مفید و بازدهی کوره ها را مشخص می کنند. بررسی و شناخت دقیق و علمی دیرگدازها به عنوان یک شاخص اصلی در صنایع مادر کشور، که مصرف کننده اصلی آن هاست، امری ضروری است. البته بکارگیری و نصب صحیح دیرگداز در کوره ها، طراحی دقیق و مهندسی، در بازدهی کوره ها حائز اهمیت است. ارزیابی ها نشان می دهد که حتی اگر دیرگدازهای عالی و مناسب هم در دسترس باشند ولی به طور صحیح از آن ها استفاده نشود بازدهی مناسبی نخواهد داشت.
شایان ذکر است که نیاز به دیرگدازها صرفاً در ارتباط با حرارت نیست، بلکه عوامل دیگری نیز مطرح است، مانند استحکام ( مخصوصاً استحکام در دمای بالا ) و مقاومت در برابر خوردگی ( شیمیایی - فیزیکی ) .

دیرگُداز (refractory)
ماده ای با قدرت تحمل دماهای بالا. سرامیکهای ساخته شده از خاک رُس، کانی ها یا سایر مصالح خاکی از آن جمله اند. سطح داخلی کوره ها را با آستری از مواد نسوز، مانند سیلیس و دولومیت، می پوشانند. آلومینا (اکسید آلومینیوم) نسوزی عالی است و غالباً بدنۀ شمع موتور را از این ماده می سازند. تیتانیوم و تنگستن را غالباً فلزات نسوز می نامند، زیرا در برابر دماهای بالا مقاوم اند. سرمتها دسته ای از مواد نسوزند که از سرامیک و فلز ساخته می شوند.