دیاله

رودی مهم در قسمت مرکزی شرق عراق. نامش باستانی و معنای آن نامعلوم است. در متون یونانی دیالاس آمده است. این رود از نواحی غربی ایران در استان های کرمانشاه و کردستان سرچشمه می گیرد و در جنوب شرقی بغداد به دجله می پیوندد. آن بخش از رود که در خاک ایران است، سیروان (یا به گفتۀ یاقوت، شیروان) خوانده می شود. دیاله شاخۀ چپ دجله و با سفینه های کوچک قابل کشتی رانی است. شاخه ای دیگر از دیاله، نهر تنجره (حُلوانِ دورۀ عباسی) در غرب خانقین وارد خاک عراق می شود. دیاله پس از عبور از قِزِل رباط (جلولای باستانی) از جبل حَمرین می گذرد. در گذشته های دور شهرهای جلولاء، دسکره، بعقوبه و نهروان از کانال های منشعب از آن برای آبیاری نخلستان ها و کشتزارها استفاده می کردند و هم اکنون نیز آبادی و رونق شهرهای خانقین، مَندَلی خالص و بَعقوبه تماماً وابسته به کانال های انشعابی این رودخانه است. سیستم سابق آبیاری آن در حملۀ مغول ویران شد. جادۀ اصلی بغداد به جبال و خراسان، عمدتاً به موازات دیاله بود. بقایای آثار دورۀ ساسانی و دوره های دیگر دلیل حاصل خیزی و رونق این ناحیه در طول تاریخ است.