دودمان سلجوق ( سلاجقه، آل سلجوق ) ، دودمانی تُرک نژاد از شاخه تُرکان اغوز سنی بودند که در سده های پنجم تا ششم هجری قمری، با برپایی یک امپراتوری بر بخش های پهناوری در آسیای غربی و آسیای صغیر مانند ایران، افغانستان، شام و ارمنستان امروزی فرمان می راندند. بنیانگذار این سلسله طغرل بیک نام داشت که خود از نوادگان سلجوق بود و با شکست دادنِ سلطان مسعود غزنوی، در نیشابور بر تخت نشست و تحت سلطنت وی، سلجوقیان با ایجاد تسلط سیاسی بر خلافت عباسی در بغداد، رهبری جهان اسلام را به دست گرفتند.
... [مشاهده متن کامل]
سلطنت دودمان سلجوق دو دوره متمایز داشت، یکی دوره اقتدار که روزگار سه پادشاه نخستین آنان یعنی طغرل، آلپ ارسلان و ملکشاه را دربر می گیرد و دیگر دوره ضعف و انحطاط که پس از مرگ ملکشاه آغاز می گردد. سلطنت سلاجقه بزرگ که پایگاه شان خراسان بود تا سال ۵۵۲ هجری قمری برقرار بود، و بعدها در نتیجه بروز اختلافات بر سر جانشینی میان شاهزادگان، اقتدار مرکزی از میان می رود، و سرانجام سلطنت آنان به چند قسمت تجزیه و تقسیم می گردد: بدین ترتیب سلجوقیان سوریه تا اوایل قرن ششم و سلجوقیان عراق و کرمان تا اواخر سده ششم و سلجوقیان آسیای کوچک تا پایان سده هفتم در قلمرو خود حکمرانی داشتند.
در زمان سلطان ملکشاه سلجوقی این قلمرو به اوج اقتدار رسید. این محدوده از شرق تا ماوراءالنهر و از غرب تا دریای مدیترانه امتداد یافت. واپسین شاه این سلسله از سلجوقیان عراق عجم و طغرل سوم نام دارد.
سلجوقیان زبان فارسی را زبان رسمی و درباری قرار دادند و وزیران این دوره به ویژه عمیدالملک کندری و خواجه نظام الملک طوسی خدمات مهمی به این زبان و عمران و آبادانی شهرها و گسترش فنون و دانش ها نمودند.
خاندان سلجوقی را از بازماندگان یکی از قبایل ترکان اوغوز می دانند. اوغوزها قبیله ای از ترکان، شامل بر ۲۴ طایفه بودند که این طوایف، خود متشکل از شعبه ها و تیره هایی بود. قسمتی از تاریخچهٔ این قوم، با روایت هایی اساطیری و داستانی همراه است اما برای روشن شدن تبار آنان، ذکر می گردد. بنابر روایات اسلامی، فرزند ارشد نوح، که یافث نام داشت، از سوی پدر عهده دار مشرق، ترکستان و نواحی اطراف آن شد و یافث که صحرانشین بود، در اصطلاح ترکان، اولجای خان نام گرفت. جانشین اولجای خان که پادشاهی بزرگ بود، دیب یاوقوخان نام داشت و پسرانی با نام های قراخان، اورخان، گورخان و کرخان داشت، که قراخان جانشین پدر شد و اوغوز که ترکان اوغوز خود را منسوب به او می دانند، فرزند قراخان بود. دربارهٔ کودکی اوغوز روایت هایی مطرح شده که مجال بیان آن در این مقاله وجود ندارد اما دربارهٔ اقدامات او روایت است که اعمالش سبب نزاع او با پدر و عموهایش شد که پس از کشته شدن آنان، اوغوز به مدت ۷۵ سال به نزاع و درگیری با ایل عموهای خود پرداخت و پس از شکست آنان بر ولایت هایشان تسلط یافت و سپس به جهانگشایی پرداخت. نوادگان و بازماندگان اوغوز که شامل طوایف و قبایل متعدد می شدند، در طی چندین قرن به جنگ و کشمکش های درونی در میان اتحادیه های مختلف و حکومت های ترک و نزاع های و روابط بیرونی با امپراتوران چین و اطراف پرداختند و پس از گسترش اسلام و هجوم اعراب به نواحی شرقی، با آنان تماس پیدا کرده و دچار کشمکش هایی در ابتدا و روابطی در ادامه با آنان گشتند. آنان مدتی با اختیار و زمان هایی نیز تحت سلطهٔ امپراتوران چین یا حاکمان متعدد، به گذران زندگی پرداختند. ترکان اوغوز علاوه بر این که در امپراتوری گوک - ترک، برجسته ترین جایگاه را دارا بودند، از موقعیتی ویژه در اتحادیه تو - کیو نیز برخوردار بودند.
... [مشاهده متن کامل]
سلطنت دودمان سلجوق دو دوره متمایز داشت، یکی دوره اقتدار که روزگار سه پادشاه نخستین آنان یعنی طغرل، آلپ ارسلان و ملکشاه را دربر می گیرد و دیگر دوره ضعف و انحطاط که پس از مرگ ملکشاه آغاز می گردد. سلطنت سلاجقه بزرگ که پایگاه شان خراسان بود تا سال ۵۵۲ هجری قمری برقرار بود، و بعدها در نتیجه بروز اختلافات بر سر جانشینی میان شاهزادگان، اقتدار مرکزی از میان می رود، و سرانجام سلطنت آنان به چند قسمت تجزیه و تقسیم می گردد: بدین ترتیب سلجوقیان سوریه تا اوایل قرن ششم و سلجوقیان عراق و کرمان تا اواخر سده ششم و سلجوقیان آسیای کوچک تا پایان سده هفتم در قلمرو خود حکمرانی داشتند.
در زمان سلطان ملکشاه سلجوقی این قلمرو به اوج اقتدار رسید. این محدوده از شرق تا ماوراءالنهر و از غرب تا دریای مدیترانه امتداد یافت. واپسین شاه این سلسله از سلجوقیان عراق عجم و طغرل سوم نام دارد.
سلجوقیان زبان فارسی را زبان رسمی و درباری قرار دادند و وزیران این دوره به ویژه عمیدالملک کندری و خواجه نظام الملک طوسی خدمات مهمی به این زبان و عمران و آبادانی شهرها و گسترش فنون و دانش ها نمودند.
خاندان سلجوقی را از بازماندگان یکی از قبایل ترکان اوغوز می دانند. اوغوزها قبیله ای از ترکان، شامل بر ۲۴ طایفه بودند که این طوایف، خود متشکل از شعبه ها و تیره هایی بود. قسمتی از تاریخچهٔ این قوم، با روایت هایی اساطیری و داستانی همراه است اما برای روشن شدن تبار آنان، ذکر می گردد. بنابر روایات اسلامی، فرزند ارشد نوح، که یافث نام داشت، از سوی پدر عهده دار مشرق، ترکستان و نواحی اطراف آن شد و یافث که صحرانشین بود، در اصطلاح ترکان، اولجای خان نام گرفت. جانشین اولجای خان که پادشاهی بزرگ بود، دیب یاوقوخان نام داشت و پسرانی با نام های قراخان، اورخان، گورخان و کرخان داشت، که قراخان جانشین پدر شد و اوغوز که ترکان اوغوز خود را منسوب به او می دانند، فرزند قراخان بود. دربارهٔ کودکی اوغوز روایت هایی مطرح شده که مجال بیان آن در این مقاله وجود ندارد اما دربارهٔ اقدامات او روایت است که اعمالش سبب نزاع او با پدر و عموهایش شد که پس از کشته شدن آنان، اوغوز به مدت ۷۵ سال به نزاع و درگیری با ایل عموهای خود پرداخت و پس از شکست آنان بر ولایت هایشان تسلط یافت و سپس به جهانگشایی پرداخت. نوادگان و بازماندگان اوغوز که شامل طوایف و قبایل متعدد می شدند، در طی چندین قرن به جنگ و کشمکش های درونی در میان اتحادیه های مختلف و حکومت های ترک و نزاع های و روابط بیرونی با امپراتوران چین و اطراف پرداختند و پس از گسترش اسلام و هجوم اعراب به نواحی شرقی، با آنان تماس پیدا کرده و دچار کشمکش هایی در ابتدا و روابطی در ادامه با آنان گشتند. آنان مدتی با اختیار و زمان هایی نیز تحت سلطهٔ امپراتوران چین یا حاکمان متعدد، به گذران زندگی پرداختند. ترکان اوغوز علاوه بر این که در امپراتوری گوک - ترک، برجسته ترین جایگاه را دارا بودند، از موقعیتی ویژه در اتحادیه تو - کیو نیز برخوردار بودند.
