دَوانی، جلال الدّین محمد (شیراز ۸۳۰ ـ ۹۰۸ق)
متکلم، فیلسوف، اخترشناس و مفسر. از آن جا که نسب وی به ابوبکر صدیق می رسیده، به صدیقی نیز معروف بود. وی از دانشمندان مشهور زمان سلطان ابوسعید تیموری است که مدتی عهده دار منصب قضاوت در شیراز بود. به روایتی اگرچه وی شافعی بوده، در هنگام نگارش شرح سوم تجرید مستبصر شده، و به مذهب شیعه رو کرده است؛ گویا رسالۀ نورالهدایۀ وی یادگاری از همین استبصار است. دوانی در مقدمۀ رسالۀ انموذج العلوم نام شماری از استادان خود را آورده: پدرش سعدالدین اسعد، صفی الدین عبدالرحمان حسینی ایجی، شهاب الدین عبدالله کرمانی، مظهرالدین محمد کازرونی، رکن الدین روزبهان عمری شیرازی، محیی الدین محمد کوشکناری انصاری و همام الدین کربالی. از شاگردان مشهور او می توان از قاضی کمال الدین حسین الهی اردبیلی، قاضی میرحسین میبدی، کمال الدین محمد لاری، محمد بن مبارک قزوینی، محیی الدین لاری، شمس الدین محمد خفری، جمال الدین محمود شیرازی، امیراسماعیل تبریزی مشهور به شنب غازانی، محمود شیرازی و جمال الدین استرآبادی نام برد. بیشتر آثار او شرح یا حاشیه بر کتب حکمت و کلام است. اشعاری هم با تخلص فانی سروده است. موفق به نگارش بیش از ۸۰ اثر شد، که از آن جمله اند: لوامع الاشراق معروف به اخلاق جلالی که در واقع تحریر تازه ای از اخلاق ناصری است؛ رساله های اثبات واجب جدید و قدیم؛ شروح سه گانۀ تجرید؛ انموذج العلوم؛ تفسیر سوره های معوّذتین، کافرون و توحید؛ شرح تهذیب المنطق تفتازانی؛ تهلیلیه؛ تربیت اولاد؛ زوراء، شرح عقائد عضدی؛ شواکل الحور در شرح هیاکل النور؛ شرح ابیات و غزل هایی از حافظ و شبستری. دوانی اگرچه متکلمی دقیق است ولی در پاره ای از آراء برطبق قواعد عرفانی و اشراقی به دقایقی دست یافته که دست مایۀ مشربی به نام «ذوق تأله» شده، و این ذوق تأله سهم بسزایی در طرح آموزۀ وحدت شخصی وجود در حکمای متأخر داشته است.
متکلم، فیلسوف، اخترشناس و مفسر. از آن جا که نسب وی به ابوبکر صدیق می رسیده، به صدیقی نیز معروف بود. وی از دانشمندان مشهور زمان سلطان ابوسعید تیموری است که مدتی عهده دار منصب قضاوت در شیراز بود. به روایتی اگرچه وی شافعی بوده، در هنگام نگارش شرح سوم تجرید مستبصر شده، و به مذهب شیعه رو کرده است؛ گویا رسالۀ نورالهدایۀ وی یادگاری از همین استبصار است. دوانی در مقدمۀ رسالۀ انموذج العلوم نام شماری از استادان خود را آورده: پدرش سعدالدین اسعد، صفی الدین عبدالرحمان حسینی ایجی، شهاب الدین عبدالله کرمانی، مظهرالدین محمد کازرونی، رکن الدین روزبهان عمری شیرازی، محیی الدین محمد کوشکناری انصاری و همام الدین کربالی. از شاگردان مشهور او می توان از قاضی کمال الدین حسین الهی اردبیلی، قاضی میرحسین میبدی، کمال الدین محمد لاری، محمد بن مبارک قزوینی، محیی الدین لاری، شمس الدین محمد خفری، جمال الدین محمود شیرازی، امیراسماعیل تبریزی مشهور به شنب غازانی، محمود شیرازی و جمال الدین استرآبادی نام برد. بیشتر آثار او شرح یا حاشیه بر کتب حکمت و کلام است. اشعاری هم با تخلص فانی سروده است. موفق به نگارش بیش از ۸۰ اثر شد، که از آن جمله اند: لوامع الاشراق معروف به اخلاق جلالی که در واقع تحریر تازه ای از اخلاق ناصری است؛ رساله های اثبات واجب جدید و قدیم؛ شروح سه گانۀ تجرید؛ انموذج العلوم؛ تفسیر سوره های معوّذتین، کافرون و توحید؛ شرح تهذیب المنطق تفتازانی؛ تهلیلیه؛ تربیت اولاد؛ زوراء، شرح عقائد عضدی؛ شواکل الحور در شرح هیاکل النور؛ شرح ابیات و غزل هایی از حافظ و شبستری. دوانی اگرچه متکلمی دقیق است ولی در پاره ای از آراء برطبق قواعد عرفانی و اشراقی به دقایقی دست یافته که دست مایۀ مشربی به نام «ذوق تأله» شده، و این ذوق تأله سهم بسزایی در طرح آموزۀ وحدت شخصی وجود در حکمای متأخر داشته است.