ده ریز

کَشکَکِ زونی: بر جستگی روی زانو
کوخَه: سُرفه
کَمچَه: ملاقه
کُر: پسر
کَرتیر: ابزاری فلزی با دستۂ چوبی جهت
مرز بندی در کشاورزی
کَرواس: پارچۂ کرباس
کِنار او: توالت
کَفتَر: کبوتر
کُچِک: کوچک
اُو: آب
اَفتو: آفتاب
شو: شب
ایوارَه: غروب
شومی: هندوانه
خروِزَه: خربزه
گُرمِج: مُشت
کلیک: انگشت
تیا: چشم
اور: ابر
آسارَه: ستاره
شیطو: شیطان
مِرژِنگ: مژه
پِت: دماغ
شونَه: شانه
مِرک: آرنج
پِشنی: پیشانی
شاتَه: نون لواش گِرد
پونوچی: کفاش ( گیوه دوز )
گِردِکو: گردو
بام: بادام
تُرموغ: تخم مرغ
نوجی: عدس
افتوءَ: آفتابه
دِنو: دندان
گُردالَه: قلوه
گیَه: سیرابی
دِرِنجَه: دودکش سقف خانه
بازِه: هوا کش تنور

جمعیت این روستا در سرشماری سال ۱۳۹۵ خورشیدی، ۱۴۷۹ نفر شامل ۷۸۹ مرد ۶۹۰ زن و جمعا ۴۳۶ خانوار بوده است.
دهریز، با وسعت دو هزار هکتار، ( در اصطلاح محلی حدود ۱۰۸ جفت زمین ) از شمال به دهکده ی کهکدان و از جنوب به دهکده ی رضاآباد و مشرق به دهکده ی واشان و ده یوسف علی و از مغرب به روستای گلدره و رحمان آباد منتهی می گردد.
مردم دهریز به زبان لری سخن می گویند و شامل چندین طایفه از جمله بومی، کولیوند، شلالوند، روزبه و زیار می باشند.
روستای دهریز در منطقه ای وسیع، با زمین های صاف و حاصلخیز واقع شده، که در طول تاریخش، محل مسکونی روستا در سه محل جابه جا شده است.
زمین های کشاورزی این روستا، تا قبل از تقسیمات اراضی، توسط خان هایی به نام های "ولیپور"، "محمدعلی خان"، "عزت اله خان"، "نصرت اله خان" و "محمدتقی خان" اداره می شده، که افراد ساکن به صورت رعیت مالکی بر روی این زمین ها کار می کرده اند. در آن دوران، روستای دهریز، به دو بخش، "دو دانگ" و "چهار دانگ" تقسیم ، که هر کدام توسط مالکین نام برده شده در بالا اداره می شده است.
این روستای تاریخی در زمان "یزگرد سوم"، آشپزخانه ی سپاه ایران در در مقابله با تهاجم اعراب بوده است. همچنین در این روستا، تپه ای وجود دارد بنام چار طاقی ( چهار طاقی ) که این تپه ی بسیار قدیمی، شناسنامه ی قدمت تاریخی این روستاست. این تپه آرامگاه نخستین محل روستا بوده است.
دشت گشاده ای که بین این روستا و مابقی روستاها واقع شده، سال ها شاهد جنگ و گریز سپاهیان مختلف از ماقبل تاریخ تا زمان یزدگرد سوم که با حدود ۱۲۰ هزار سپاه در این منطقه سکنی گزیدند، بوده است. بنابر قراین و شواهد و مدارک، سپاهیان ایران در نبرد با مهاجمان عرب، محل این روستا را به عنوان آشپزخانه انتخاب کرده و از این مکان آذوقه لشکر را تامین می نموده اند، که بعدها نیز به همین نام ( دیک ریز، دهلیز ) شناخته شده است.
گویا یکی از دلایلی که سپاه ایران، در آن زمان، این مکان را به عنوان مقر فرماندهی چندروزه ی خود انتخاب کرده بود، وجود آتشکده ی بزرگ "چار طاقی" بود که "آتش مقدس" را در آن نگهداری می کرده اند.
از خرابه های فعلی چار طاقی، پیداست که آن مکان تاریخی، در دوران خود، مکانی بزرگ با وسعتی در حدود ۳۰۰ در ۳۰۰ متر بوده است.
تپه ی چار طاقی، یکی از آثار ملی ثبت شده در ایران است که قدمت آن مربوط به قرون اولیه میانی اسلامی می باشد و در تاریخ ۱۳۸۵/۱۲/۲۸ به شماره ثبت ۱۸۳۴۶ در مجموعه آثار تاریخی ایران ثبت شده است.
از دیگر مکان های تاریخی این روستا، که در کتاب "تاریخ حزین" به ثبت رسیده است، وجود مقبره ی "شاه علی بیگ پیرناگ" ( شاهزاده علی ) می باشد.
از مدارک و متون تاریخی، مشخص گردیده که، در روزگار حکمرانی بزرگان آق قوینلو بایندریه، "بایسونقر میرزا ابن یعقوب بیگ" به کوشش "صوفی خلیل" به شاهی رسید و اما سایر امرای آن طایفه، "مسیح بیگ" نامی را به شاهی برگزیدند، میان "مسیح بیگ" و "صوفی خلیل" جنگ در می گیرد و "محمود بیگ آقرلو محمد" گریخته و راهی همدان می شود، در این بین "شاه علی بیگ پیرناگ" او را به سلطنت نهاد، اما "صوفی خلیل" لشکر بدان سو کشید و آن ها را در حدود بروجرد در جنگی خونین بکشت و در روستای دهریز مدفون نمود.
از دیگر آثار تاریخی که از این روستا قابل ذکر است، وجود حمام قدیمی که به سبک معماری خاص با ملات، خشت، گل و ساروج ساخته شده و امکانات قدیمی که در آن تعبیه شده قابل توجه می باشد. قدمت آن را به دوران حکومت تشمال ها نسبت داده اند.
گردآوری و نگارش:
#لیلا_طیبی ( رها )