دم بی پروانه

دم بی پروانه ( به انگلیسی: No Tail Rotor ) به اختصار NOTAR یک فناوری در صنایع بالگردسازی است که در آن پروانه دم بالگرد وجود ندارد. این فناوری برای نخستین بار به دست شرکت مک دانل داگلاس هلیکاپترز ساخته شد که برگرفته از طرح های بجا مانده از هیوز هلیکاپترز بود. در این سامانه به جای پروانهٔ دُم، از یک فَن بزرگ در ابتدای دم بهره گرفته شده است که حجم زیادی از هوای کم فشار را از دو لایه مرزی در میانه های دُم عبور داده و اثر کواندا ایجاد می کند. دراصل این دو لایه مرزی در میانه های دم هستند که ضدگشتاور را ایجاد می کنند؛ ولی یک سامانهٔ جهت دهی هوا نیز در بخش دم فراهم شده است که در جهت مخالفِ گشتاورِ بدنهٔ بالگرد، نیروی رانش اعمال می کند که همانند وظیفهٔ پروانهٔ دُم در بالگردهای قدیمی است و اینجا فقط نقش تنظیم میزان ضدگشتاور را دارد تا بالگرد در زمان هاور کردن، بدون تکان و آرام و پایدار باشد. تنظیمات جهت دهی رانش بوسیلهٔ یک استوانهٔ گردشی در انتهای دُم انجام می شود. این استوانهٔ گردشی که «جهت دهنده رانش» نامیده می شود به پدال های کابین خلبان متصل است و خلبان با فشردن پدالها جهت دهی درگاه دُم را تغییر می دهد. هواداران فناوری دم بی پروانه بر این باورند که این فناوری ایمنی بیشتر برای بالگرد فراهم می کند و صدای کمتری نسبت به فناوری دُمهای باپروانه دارد.
به کارگیری هوا به جای نیروی ضدگشتاور در بالگرد بریتانیایی سییروا دابلیو - ۹ در سال ۱۹۴۵ به کار رفت. در سال ۱۹۵۷ نیز شرکت اسپانیایی ایروتکنیکا با نصب یک توربین در مسیر اگزوز موتور بالگرد، گازهای اگزوز را بعنوان نیروی ضدگشتاور در دُم به کار می برد. این بالگرد ایروتکنیکا ای سی - ۱۴ نام داشت.
توسعهٔ فناوری دم بی پروانه از سال ۱۹۷۵ به طور جدی در هیوز هلیکاپترز آغاز شد و این شرکت نخستین پیش نمونه های خود را طراحی کرد و ساخت. در سال ۱۹۸۱ میلادی شرکت هیوز که در آن زمان پیشگام در صنایع بالگردی بود، این فناوری را بر روی یک فروند هیوز اواچ - ۶ کایوس آزمایش کرد. شرکت هیوز این محصول را به هوانیروز آمریکا سپرد تا با آزمایش آن به دست خلبانان ارتش، مشکلات طرح برطرف شوند و پروژه توسعه یابد. در سال ۱۹۸۴ شرکت مک دانل داگلاس، هیوز را خرید و در سال ۱۹۸۶ با استفاده از میراث هیوز، یک نسخهٔ بسیار پیشرفته را به نام خود ارائه کرد. همچنین در سال ۱۹۹۰، دُم یک فروند مک دانل داگلاس ۵۲۰ را بی پروانه کردند و آن را ام دی - 520 - N نامیدند. حرف N مخفف No Tail Rotor است؛ ولی آن بالگرد در یک حادثه از بین رفت.