دستگاه خارج هرمی

دستگاه خارج هرمی یا سیستم اکستراپیرامیدال ( به انگلیسی: Extrapyramidal system ) به قسمت هایی از دستگاه عصبی مرکزی گفته می شود که در عمل کنترل حرکت نقش دارند ولی به طور مستقیم جزو سیستم هرمی یا پیرامیدال ( راه کورتیکواسپینال و راه کورتیکوبولبار ) نیستند.
سیستم اکستراپیرامیدال شامل بخش هایی از مغز، ساقه مغزی و راه های خارج هرمی است. دستگاه خارج هرمی وظیفه تنظیم حرکات غیرارادی را برعهده دارد. امروزه این سیستم به میزان زیادی درارتباط با عقده های قاعده ای به کار می رود.
راه های حرکتی نزولی شامل دو راه می باشند:
• دستگاه هرمی ( شامل راه هرمی و راه قشری پیاز طناب نخاعی )
• راه های خارج هرمی ( Extrapyramidal Tracts )
راههای خارج هرمی که به طناب نخاعی ختم می شوند شامل شش راه می باشند. راه هرمی به علت نقش مهمی که در فرایند کنترل حرکت دارد ازنظر بالینی حائز اهمیت است. به همین ترتیب راه قشری بصل الطناب نخاعی که در ارتباط با اعصاب مغزی مربوطه می باشد در بیماری های نورولوژی مهم است.
مهمترین بخش ها و راه های سیستم خارج هرمی عبارتنداز:
• عقده های قاعده ای ( هسته های قاعده ای )
• تشکیلات مشبک ( رتیکولار فورمیشن )
• هسته های دهلیزی ( وستیبولار )
• هسته قرمز
• راه های خارج هرمی که شامل راه های زیر است:
• راه وستیبولواسپاینال طرفی
• راه رتیکولواسپاینال ( pontine و medullary )
• راه تکتواسپاینال
• راه روبرواسپاینال
• راه اولیوواسپاینال
ضایعه سیستم اکستراپیرامیدال در ناحیه عقده های قاعده ای منجربه اختلالات حرکتی به صورت کاهش یا افزایش تون عضلانی ( مثلاً رژیدیتی که نوعی سفتی عضلانی است ) و همچنین حرکات اضافی به صورت لرزش، رقصاک، آتتوز، دیستونی و همی بالیسم می گردد. عوارض خارج هرمی که اصولاً اختلالات حرکات عضلانی هستند در اثر مصرف زیاد برخی داروها مانند متوکلوپرامید و داروهای آنتی سایکوتیک نیز دیده می شود. خصوصاً واکنش های دیستونیک و آکاتزی ( Akathisia ) ( ناتوانی در بیحرکت ماندن ) ، آکینزی ( ناتوانی در شروع حرکت ) و انقباض عضلات گردن.