دستگاه تناسلی ماکیان و پرندگان ماده

در بیشتر پرندگان بنظر می رسد که عمل وشکل کلی تخمدان واویدوکت چپ به طور شایان توجهی ثابت ودایمی است.
تخمدان چپ
( شکل و رشد )
در مراحل اولیه رشد رویانی در پیدایش جنس ماده ژنتیکی از ماکیان اهلی و چندین نمونه گونه های بی شمار دیگر در ناحیه گنادی سلول های جنسی مهاجر به طور نا برابر وارد شده که بیشتر به گناد چپ وارد می شوند تا گناد راست. این ناموزونی اولیه با مهاجرت بسیاری از سلول های جنسی از گناد راست به چپ زیاد تر می شوند. بنابراین حتی پیش از خروج از تخم گناد چپ بزرگتر از گناد راست می شوند.
سلول های جنسی نخستین به بافتی به نام بافت پوششی زاینده می پیوندند و سلول های دیگر بافت پوششی منشاٌ مزانشیمی ( صفاقی ) دارند. در ماکیان اهلی در طول روز های ششم و هفتم دوره نهفتگی ( خوابیدن روی تخم ) ، بافت پوششی زاینده، رشته های جنسی اولیه را در اعماق گناد جوانه می زند که ناحیه مرکزی تخمدان در جنس ماده و لوله های ایجاد کننده اسپرم در جنس نر را بوجود می اورد. در جنس ماده ژنتیکی، بافت پوششی زاینده به ناحیه خارجی ضخیم از سلول ها تکثیر می یابد که این ساختار از رشته های جنسی اولیه به وسیله ی لایه ای از بافت همبند به نام لایه آلبوجینای اولیه جدا می شود.
در طول روز های هشتم تا یازدهم دوره نهفتگی این ناحیه خارجی ضخیم از سلولها تکثیر می کند و توده ثانویه سلول های ناحیه رویش پایینی رسته های ثانویه به وجود می اید. این سلول ها اووگونیا را تشکیل می دهند. اووگونیوم، سلول جنسی است که به طور فعال تکثیر می کند. هنگام توقف اووگونیوم ها از تکثیر، بزرگ شدن انها اغاز شده و به اووسیت های اولیه تبدیل می شوند. این فرایند در زمان خروج از تخم انجام می گیرد و در این مرحله، به پروفاز از نخستین تقسیم بلوغ ( کاهش کروموزمی ) می رسند. در این زمان بخش زیادی از محتویات زرده روی هم انباشته می شود و اووسیت اولیه بتدریج به اندازه ی کامل خود می رسد. اووسیت اولیه پرندگان، بزرگترین سلول در سلسله حیوانات است. در ماکیان اهلی وزن نهایی ان نزدیک به 20 گرم است. یکی از بزرگترین سلول های موجود در این سیاره، اووسیت مربوط به پرنده فیل ماداسگار بود که قطری نزدیک به 37 سانتی متر و حجمی به گنجایش یک سطل داشته است. تخمهای بزرگ این پرنده نابوده شده، احتمالاً اساس افسانه سیمرغ غول پیکر بوده است. در پایان دوره رشد، اووسیت ها دو تقسیم بلوغ خود را تکمیل می کنند. نخستین تقسیم، اووسیت ثانویه و دومین تقسیم، تخمک را به وجود می اورد. بنابراین سه مرحله اووژنز وجود دارد. یک دوره تکثیر، یک دوره رشد و یک دوره بالغ شدن.
در ماکیان اهلی از زمان بیرون امدن از تخم تا حدود 4 ماه پس از ان تخمدان چپ بتدریج و اهسته رشد می کند و طول ان به حدود 5/1 سانتیمتر، و وزن ان نزدیک به 5/0 گرم می رسد. در طول این مرحله ، تخمدان بخش قشری و مرکزی را در بر میگیرد. . بخش قشری تخمدان ناحیه مرکزی را بجز بخشی از تخمدان را در بر می گیرد که در ارتباط با دیواره ناحیه پشتی بدن است. سطح خارجی قشری به وسیله استر پوششی مکعبی بلند و یا سلول های پوششی پهن صفاقی پوشیده شده است که تا بلوغ باقی می مانند. در زیر لایه پوششی، لایه ای از بافت همبند متراکم به نام لایه البوجینای مشخص کننده وجود دارد. بین 18 تا 24 هفتگی میزان رشد بسرعت افزایش می یابد، و بسیاری از اووسیت ها به بزرگترین اندازه خود می رسند و تمایز بین بخش قشری و مرکزی کاملاٌ از بین میرود. در این زمان نواحی پارانشینی نا مشخص با فولیکولهای نابالغ بسیاری نمایانگر ناحیه قشری و نواحی عروقی نا منظم در برانده عروق خونی، اعصاب، عضلات صاف و سلول های بینا بینی نمایانگر ناحیه مرکزی را در بر میگیرند. در اخرین مرحله رشد در طول 6 روز ضخامت اووسیت اولیه بالغ از 6 میلیمتر به حداکثر 40 میلیمتر افزایش می یابد که در این زمان وزن تخمدان نزدیک به 60 گرم بوده که به وسیله بند تخمدان معلق است، منطقه گسترده ای در بخش بالایی حفره شکمی را اشغال می کند و کلیه ها و ریه ها را می پوشاند.
نژاد های سبک ماکیان اهلی در 5 ماهگی و نژاد های سنگین در 6 تا 7 ماهگی به تخم می آیند. اما هیبرید های جدید را می توان پس از چهارو نیم ماهگی به تخمگذاری ترغیب کرد. بیشتر پرندگانی که تولید مثل فصلی دارند در نخستین بهار و یا در برخی گونه ها در دومین بهار پس از تخمگذاری زادوولد می کنند. اما برخی پرندگان از نظر جنسی بسیلر دیرتر ازاین زمان فعال می شوند. به عنوان مثال فولمارها نزدیک به 8 سالگی زادوولد را آغاز می کنند. از سوی دیگر سهره راه راه استرالیایی می تواند فقط پس از چند ماه زادوولد کند و به این ترتیب از دوره های بارندگی محدود بیشترین بهره را به دست می آورد و بلدرچین ژاپنی در قفس در 6 هفتگی از نظر جنسی فعال می شود خصوصیتی که ارزش این پرنده را به عنوان جانوران آزمایشگاهی بالا می برد.
در طول فعالیت جنسی تخمدان چپ به دلیل فولیکولهای بزرگی که از آن آویزان هستند همانند یک خوشه انگور است. در مرغهایی که به طور فعال تخمگذاری می کنند نزدیک به 4 ویا 5 فولیکول بسیار بزرگ . . .