دستگاه بین المللی یکاها

دستگاه بین المللی یکاها[ ۱] ( به فرانسوی: Système international d’unités ) ، که با نام مخفف «SI» شناخته می شود؛ دستگاه بین المللی استاندارد شده ای برای سنجش کمیت ها بر حسب یکاها ( واحدها ) است. این سازمان در سال ۱۹۶۰ پایه گذاری شد. «توجه به این موضوع ضروری است که گرچه در چند کمیت اصلی مانند طول، جرم و زمان یکاهای این دستگاه با دستگاه متریک مشترک و پذیرفته شده است با این حال در خیلی از کمیت های اصلی و فرعی دیگر با هم تفاوت دارند مانند کلوین و درجه سلسیوس یا ژول و کیلوکالری و… و نباید این دستگاه را با دستگاه متریک اشتباه گرفت» این دستگاه نوع پیشرفته و بین المللی دستگاه متریک است.
در هر دستگاه اندازه گیری کمیت هایی را به عنوان کمیت های اصلی مشخص می کنیم و سپس آن ها را مستقلاً تعریف کرده و روش اندازه گیری مستقل آن ها را ارائه می کنیم. کمیت های فرعی با به کارگیری قوانین فیزیک و روابط ریاضی به دست می آیند.
کمیت های اصلی و یکاهای آن ها در دستگاه بین المللی یکاها عبارت اند از:
• طول ( Length ) : واحد متر ( meter ) با نماد m و نماد ابعادی L
• جرم ( Mass ) : واحد کیلوگرم ( kilogram ) با نماد kg و نماد ابعادی M
• زمان ( Time ) : واحد ثانیه ( second ) با نماد s و نماد ابعادی T
• شدت جریان الکتریکی: ( ampere ) واحد آمپر بانماد A و نماد ابعادی I
• دما ( Temperature ) : واحد کلوین ( kelvin ) با نماد K و نماد ابعادی Θ
• مقدار ماده: واحد مول ( mole ) با نماد mol و نماد ابعادی N
• شدت نور: واحد کندلا یا شمع ( condela ) با نماد cd و نماد ابعادی J
یکاهای فرعی واحدهایی هستند که از ترکیب چند واحد تشکیل شده اند؛ مانند متر بر ثانیه برای سنجش سرعت. در اصل در اینجا سرعت به عنوان کمّیتی بر حسب طول و زمان ( یعنی به شکل مقدار طول طی شدهٔ مشخص در مدت زمان مشخص ) بیان می شود.
در ایران از سال ۱۳۰۳ خورشیدی تصمیم به اجرای دستگاه بین المللی یکاها گرفته شد. اندازه ها مطابق با اندازه های استاندارد بین المللی بود اما برای یکاها نام های ایرانی پیشنهاد شد: ذرع به جای متر، درم به جای گرم و رطل به جای لیتر. [ ۲] در بررسی طرح در این مجلس، به پیشنهاد عبدالله یاسایی ( صدرالادباء ) نماینده سمنان و دامغان، به جای ذرع، گز و به جای رطل پیمانه تعیین شد. [ ۳] در قانونی که برای اجرای این دستگاه در نهم فروردین ۱۳۰۴ به تصویب رسید، دولت مکلف شد ظرف سه سال از تصویب این قانون، اوزان و مقیاسهای تازه را تهیه کند، چهار ماه پیش از انقضای سه سال اوزان و مقیاسهای جدید را آگهی عمومی کند و با گذشت سه سال کامل از تصویب قانون، به اجرا بگذارد. برای کسانی که از اجرای آن خودداری کنند و همچنان واحدهای قدیمی به کار ببرند، مجازات از سه روز تا یک ماه زندان در نظر گرفته شد. [ ۴] نامهای واحدهای اندازه گیری پس از چند جلسه بحث بر سر نامگذاری، چنین تعیین شد[ ۵] و در دهم خرداد ۱۳۰۴ به تصویب مجلس شورای ملی رسید.