اس خار
دستور زبان
دستور زبان گویش سمنانی
الگو های جمله سازی
قواعد ساختن چهارنوع جمله ای که در زبان فارسی معمول است، یعنی خبری، پرسشی، امری و تعجبی در گویش سمنانی کما بیش تابع همان قواعد زبان فارسی است. از هرکدام نمونه های چند ذکر می شود:
... [مشاهده متن کامل]
1. جمله ی خبری
ننا بشییه خیاطی=مادر رفت به خیاطی
2. جمله ی پرسشی
ننا کجه بشییه؟=مادر کجا رفت؟
هوشنگی چی چی بات؟=هوشنگ چه گفت؟
3. جمله ی امری
بشه اونجو بنین=برو آنجا بنشین
ورتیز=بتمرگ
4. جمله ی تعجبی
ان کوفگی چه قشنگی ین=این شکوفه ها چه زیبایند
آرو چقد هلاکون=امروز چقدر خسته ام
مصدر
چنان که می دانیم در فارسی، مصدر کلمه ای است که انجام کار یا پدید آمدن حالتیرا در زمان نا مشخص بیان می کند و علامت آن پسوند "تن" یا "دن" است، که اگر "ن"از آخر این دو علامت برداشته شود، فعل ماضی ساخته می شود.
در گویش سمنانی، مصدر هم با پسوند "یون"در پاین فعل ساخته می شود و هم از شکل مصدری فعل بدون پسوند
حذف پسوند "یون" از فعل حالت ماضی نمی دهد و در شکل نصدری آن تغییری به وجود نمی آورد.
مثال با پسوند "یون"
بخوردی یون=خوردن
بوکو آتی یون=زدن
مثال بدون پسوند:
بخورد=خوردن
بوکوآت=زدن
منفی کردن افعال در گویش سمنانی
در زبان فارسی برای منفی کردن هر فعل کافی است به اول آن فعل صدای ( ن ) اضافه نمائیم تا فعل منفی شود مانند : نمی خورد - ندارد - نرفت و . . . .
ولی در گویش سمنانی این عمل قدری پیچیده تر است و در وجوه مختلف تفاوت دارد:
vمنفی کردن افعال مضارع اخباری
در زبان فارسی افعال مضارع اخباری به این صورت ساخته می شود:
می + بن مضارع + شناسه های مضارع
مانند ردم – می روی - می رود.
در گویش سمنانی نیز به همین ترتیب عمل می شود و با تفاوت که به جای ( می ) در ابتدای افعال مختلف یکی از صداهای زیر اضافه می گردد.
( م ) - مانند: مشو = می رود
( مُ ) - مانند: مُخُنه= می خواند
( م - بر وزن «می» یا «ری» ) – مانند: مه= می آید
( مو - بر وزن شو یا دو ) مانند: موسنه= پاره می کند
( ما ) - مانند: مایه= می گوید
برای منفی کردن آن ها در افعال مختلف، بعد از حرف ( م ) با صداهای اشاره شده حرف ( ن ) توأم با صداهای یه شرح زیر اضافه می شود.
( نَ ) - ( نِ ) - ( نُ ) - ( ن - بر وزن نی ) – ( نو - بر وزن شو ) – ( تا )
· مانند:
مشو= می رود ←{منفی} مَنَشو = نمی رود.
مه= می آید ← مِنه = نمی آید
ماخاره=می آشامد ← مِناخاره = نمی آشامد
مخوره= می خورد ← مَنِخوره = نمی خورد
موکویه= می زند ← منکویه = نمی زند
مووَژه = درمی آورد ← مِنووژه = درنمی آورد.
ماده = می دهد ← مِناده = نمی دهد
مووزه = می پرد ( مانند پریدن از جوی آب ) ← مِنِروزه = نمی پرد
موسنه = پاره می کند ← مِنو سنه = پاره نمی کنه .
منه = می بیند ← مِننه = نمی بیند
vمنفی کردن افعال مضارع التزامی
در زبان فارسی به صورت ساخته می شود و هنگام منفی حرف ( ب ) حذف و به جای آن حرف ( ن ) قرار می گیرد.
ب+ بن مضارع + شناسه های مضارع
· مانند:
بروم – بروی – برود - ←{منفی} نروم – نروی – نرود
در گویش سمنانی نیز به ترتیب فوق عمل می شود با این تفاوت که حروف ( ب ) و ( ن ) صداهای مختلفی به خود می گیرد.
· مانند:
بِشو = برود ←{منفی} نَشو = نرود
بِشته = بایسته ← نَشته = نایسته
به = بیاید ← نه = نیاید
بَنینه = بنشیند ← نَنینه = ننشیند
Ø نکته: در برخی از افعال به جای حرف ( ب ) در ابتدای فعل، حرف ( و ) و یا حرف ( ۀ ) قرار می گیرد و هنگام منفی شدن حروف نامبرده حذف و به جای آن ها حرف ( ن ) قرار می گیرد.
· مانند:
هاگیره = بگیرد – بخرد ←{منفی} ناگیره = نگیرد - نخرد
هاکرده = بکند - انجام دهد ← ناکره = نکند - انجام ندهد
واخاره = بیاشامد ← ناخاره = نیاشامد
وِروِزه = بپرد ( از جوی آب و امثال آن ها ) ← نِروِزه = نپرد
vمنفی کردن افعال ماضی
منفی کردن افعال ماضی ( ساده– مجید - التزامی - نقلی - بعید ) همانند منفی کردن افعال فارسی صورت می گیرد با این تفاوت که حرف ( ب ) [ یا حرف ( و ) و ( ه ) ] در ابتدای افعال مثبت «و» حرف ( ن ) در ابتدای افعال منفی صداهای مختلف به میگیرند. مانند:
• الف – ماضی ساده
بشا = رفت ← {منفی} نشا = نرفت
بی یِما = آمد ← نی یما = نیامد
• ب – ماضی بعید
بشایا = رفته بود ← {منفی} نشابا = نرفته بود
بی یمابا = آمده بود ← نی یمابا = نیامده بود
• ج – ماضی التزامی
بشابو = رفته باشد ←{منفی}نشابو= نرفته باشد
بخوربو = خورده باشد ←نخوربو= نخورده باشد
• د - ماضی نقلی
بشته چی = ایستاده است ← {منفی} نشته چی = نایستاده است
بشی چی = رفته است ← نشی چی = نرفته است
v ماضی بعید
بشا بیچی = رفته بوده است ← {منفی} نشا بیچی = نرفته بوده است
واخاربیچی = آشامیده بوده است ← ناخاربیچی = نیاشامیده بوده است
v منفی کردن افعال ماضی استمراری
همانند مضارع استمراری عمل می شود؛یعنی: می + بن ماضی + شناسه های ماضی . مانند: می رفتم – می رفتی – می رفت
در گویش سمنانی به جای ( می ) در ابتدای افعال مختلف حرف ( م ) با صداهای مختلف آورده می شود و هنگام منفی کردن بعد ازحرف ( م ) حرف ( ن ) باصداهای مختلف اضافه می شود.
اگر به عنوان مثال فعل رفتن را به صورت تحت اللفظی معنا کنیم می شود : می نرفتم .
· مانند:
مشا = می رفت ← {منفی} مَنِشا = نمی رفت ( می نرفت )
ماشا = بازمی شد ← مناشا = باز نمی شد ( باز می نشد )
مِشتا = می ایستاد ← مِنِشتا = نمی ایستاد
مُخُوت = میخوابید ← مَنِخوت = نمی خوابید
می یما = می آمد ← منی یما = نمی آمد
مِخِندا = . . .
دستور زبان گویش سمنانی
الگو های جمله سازی
قواعد ساختن چهارنوع جمله ای که در زبان فارسی معمول است، یعنی خبری، پرسشی، امری و تعجبی در گویش سمنانی کما بیش تابع همان قواعد زبان فارسی است. از هرکدام نمونه های چند ذکر می شود:
... [مشاهده متن کامل]
1. جمله ی خبری
ننا بشییه خیاطی=مادر رفت به خیاطی
2. جمله ی پرسشی
ننا کجه بشییه؟=مادر کجا رفت؟
هوشنگی چی چی بات؟=هوشنگ چه گفت؟
3. جمله ی امری
بشه اونجو بنین=برو آنجا بنشین
ورتیز=بتمرگ
4. جمله ی تعجبی
ان کوفگی چه قشنگی ین=این شکوفه ها چه زیبایند
آرو چقد هلاکون=امروز چقدر خسته ام
مصدر
چنان که می دانیم در فارسی، مصدر کلمه ای است که انجام کار یا پدید آمدن حالتیرا در زمان نا مشخص بیان می کند و علامت آن پسوند "تن" یا "دن" است، که اگر "ن"از آخر این دو علامت برداشته شود، فعل ماضی ساخته می شود.
در گویش سمنانی، مصدر هم با پسوند "یون"در پاین فعل ساخته می شود و هم از شکل مصدری فعل بدون پسوند
حذف پسوند "یون" از فعل حالت ماضی نمی دهد و در شکل نصدری آن تغییری به وجود نمی آورد.
مثال با پسوند "یون"
بخوردی یون=خوردن
بوکو آتی یون=زدن
مثال بدون پسوند:
بخورد=خوردن
بوکوآت=زدن
منفی کردن افعال در گویش سمنانی
در زبان فارسی برای منفی کردن هر فعل کافی است به اول آن فعل صدای ( ن ) اضافه نمائیم تا فعل منفی شود مانند : نمی خورد - ندارد - نرفت و . . . .
ولی در گویش سمنانی این عمل قدری پیچیده تر است و در وجوه مختلف تفاوت دارد:
vمنفی کردن افعال مضارع اخباری
در زبان فارسی افعال مضارع اخباری به این صورت ساخته می شود:
می + بن مضارع + شناسه های مضارع
مانند ردم – می روی - می رود.
در گویش سمنانی نیز به همین ترتیب عمل می شود و با تفاوت که به جای ( می ) در ابتدای افعال مختلف یکی از صداهای زیر اضافه می گردد.
( م ) - مانند: مشو = می رود
( مُ ) - مانند: مُخُنه= می خواند
( م - بر وزن «می» یا «ری» ) – مانند: مه= می آید
( مو - بر وزن شو یا دو ) مانند: موسنه= پاره می کند
( ما ) - مانند: مایه= می گوید
برای منفی کردن آن ها در افعال مختلف، بعد از حرف ( م ) با صداهای اشاره شده حرف ( ن ) توأم با صداهای یه شرح زیر اضافه می شود.
( نَ ) - ( نِ ) - ( نُ ) - ( ن - بر وزن نی ) – ( نو - بر وزن شو ) – ( تا )
· مانند:
مشو= می رود ←{منفی} مَنَشو = نمی رود.
مه= می آید ← مِنه = نمی آید
ماخاره=می آشامد ← مِناخاره = نمی آشامد
مخوره= می خورد ← مَنِخوره = نمی خورد
موکویه= می زند ← منکویه = نمی زند
مووَژه = درمی آورد ← مِنووژه = درنمی آورد.
ماده = می دهد ← مِناده = نمی دهد
مووزه = می پرد ( مانند پریدن از جوی آب ) ← مِنِروزه = نمی پرد
موسنه = پاره می کند ← مِنو سنه = پاره نمی کنه .
منه = می بیند ← مِننه = نمی بیند
vمنفی کردن افعال مضارع التزامی
در زبان فارسی به صورت ساخته می شود و هنگام منفی حرف ( ب ) حذف و به جای آن حرف ( ن ) قرار می گیرد.
ب+ بن مضارع + شناسه های مضارع
· مانند:
بروم – بروی – برود - ←{منفی} نروم – نروی – نرود
در گویش سمنانی نیز به ترتیب فوق عمل می شود با این تفاوت که حروف ( ب ) و ( ن ) صداهای مختلفی به خود می گیرد.
· مانند:
بِشو = برود ←{منفی} نَشو = نرود
بِشته = بایسته ← نَشته = نایسته
به = بیاید ← نه = نیاید
بَنینه = بنشیند ← نَنینه = ننشیند
Ø نکته: در برخی از افعال به جای حرف ( ب ) در ابتدای فعل، حرف ( و ) و یا حرف ( ۀ ) قرار می گیرد و هنگام منفی شدن حروف نامبرده حذف و به جای آن ها حرف ( ن ) قرار می گیرد.
· مانند:
هاگیره = بگیرد – بخرد ←{منفی} ناگیره = نگیرد - نخرد
هاکرده = بکند - انجام دهد ← ناکره = نکند - انجام ندهد
واخاره = بیاشامد ← ناخاره = نیاشامد
وِروِزه = بپرد ( از جوی آب و امثال آن ها ) ← نِروِزه = نپرد
vمنفی کردن افعال ماضی
منفی کردن افعال ماضی ( ساده– مجید - التزامی - نقلی - بعید ) همانند منفی کردن افعال فارسی صورت می گیرد با این تفاوت که حرف ( ب ) [ یا حرف ( و ) و ( ه ) ] در ابتدای افعال مثبت «و» حرف ( ن ) در ابتدای افعال منفی صداهای مختلف به میگیرند. مانند:
• الف – ماضی ساده
بشا = رفت ← {منفی} نشا = نرفت
بی یِما = آمد ← نی یما = نیامد
• ب – ماضی بعید
بشایا = رفته بود ← {منفی} نشابا = نرفته بود
بی یمابا = آمده بود ← نی یمابا = نیامده بود
• ج – ماضی التزامی
بشابو = رفته باشد ←{منفی}نشابو= نرفته باشد
بخوربو = خورده باشد ←نخوربو= نخورده باشد
• د - ماضی نقلی
بشته چی = ایستاده است ← {منفی} نشته چی = نایستاده است
بشی چی = رفته است ← نشی چی = نرفته است
v ماضی بعید
بشا بیچی = رفته بوده است ← {منفی} نشا بیچی = نرفته بوده است
واخاربیچی = آشامیده بوده است ← ناخاربیچی = نیاشامیده بوده است
v منفی کردن افعال ماضی استمراری
همانند مضارع استمراری عمل می شود؛یعنی: می + بن ماضی + شناسه های ماضی . مانند: می رفتم – می رفتی – می رفت
در گویش سمنانی به جای ( می ) در ابتدای افعال مختلف حرف ( م ) با صداهای مختلف آورده می شود و هنگام منفی کردن بعد ازحرف ( م ) حرف ( ن ) باصداهای مختلف اضافه می شود.
اگر به عنوان مثال فعل رفتن را به صورت تحت اللفظی معنا کنیم می شود : می نرفتم .
· مانند:
مشا = می رفت ← {منفی} مَنِشا = نمی رفت ( می نرفت )
ماشا = بازمی شد ← مناشا = باز نمی شد ( باز می نشد )
مِشتا = می ایستاد ← مِنِشتا = نمی ایستاد
مُخُوت = میخوابید ← مَنِخوت = نمی خوابید
می یما = می آمد ← منی یما = نمی آمد
مِخِندا = . . .