دساتیر

دَساتیر
فرقه ای ساختگی در هندوستان دورۀ مغولان کبیر (تیموریان هند)، معاصر با سلسلۀ صفویه و نیز نام کتابی مجعول از آذرکیوان. این فرقه را آذرکیوان بنیاد نهاد که ترکیبی از اسلام، زردشتی گری، هندوییسم و مسیحیت بود. از این فرقه آثار زیادی در دست است که از آن میان دساتیر یا دساتیر آسمانی، جام کیخسرو، شارستان، شت مهاباد، شت جی فرام و زردشت افشار معروف اند. این کتاب ها به زبانی ساختگی نوشته شده و ترجمۀ فارسی آن ها به شخصی به نام ساسان پنجم منسوب است. پیروان این فرقه به حکمت اشراق شیخ شهاب الدین سهروردی توجهی خاص داشتند. آنان از نخستین گروه های فکری بودند که برای گسترش زبان پارسی تلاش کردند، اما از آن جا که هنوز دانش زبان شناسی و ریشه شناسی لغات پدید نیامده بود و ایشان با زبان های ایران باستان بیگانه بودند، به جعل واژه ها پرداختند و آن ها را پارسی معرفی کردند. محمدحسین بن خلف تبریزی صاحب برهان قاطع به جمع آوری و معرفی کلمات دساتیری در فرهنگ خود پرداخت. اما با این حال، شماری از آن واژگان وارد زبان فارسی امروز شده است. فرقۀ دساتیر از مذاهب و باورهایی پیش از اسلام و زردشت جعل می کردند تا قدمت و دیرینگی مذهب و فلسفه را در ایران باستان نشان دهند. آبادیان نام نخستین پیامبر پارسیان در کتاب جعلی دساتیر است، که این کتاب را هم منسوب به او می دانند. گویا آبادیان نام فرقه ای خاص و نیز نام سرکردۀ متأخر آن بوده است. پیروان این فرقه با جعل آرای گوناگون، به فریفتن و جلب مردم می پرداختند. از دیگر پیامبران دروغین ایشان آذرهوشنگ یا مهاباد بود. جام کیخسرو تألیف خداجوی بن نامدار (۱۰۴۰ق) از مهم ترین کتب دساتیری در شرح مکاشفات آذرکیوان است. علی اکبر دهخدا در مقالۀ مبسوطی در مقدمۀ لغت نامه، اشتباهات دساتیر را بررسی و آشکار کرده است. این اثر در هند در ۱۸۱۸، به خط فارسی و به همت ملافیروز چاپ شد.