دبیر

دَبیر
در نظام آموزش و پرورش ایران، معلم مدرسۀ راهنمایی تحصیلی، دبیرستان، و مرکز پیش دانشگاهی. مدرک تحصیلی دبیران مدارس راهنمایی، حداقل، کاردانی (فوق دیپلم) است، و مدرک تحصیلی دبیران دبیرستان و مراکز پیش دانشگاهی، حداقل، کارشناسی (لیسانس) است. همچنین در نظام آموزش عالی ایران، به مدرس دارای مدرک تحصیلی کارشناسی نیز دبیر می گویند، شخص مذکور، به سبب تجربه بسیار، دروس عملی مربوط به دوره های کاردانی و نیز دروس کارگاهی و آزمایشگاهی را تدریس می کند. اکنون به چنین معلمی مربی آموزشیار می گویند. در نظام دانشگاهی قدیم ایران، حدود ۱۳۳۵ش، به مدرّس نخستین مرتبۀ آموزشی دانشگاهی اطلاق می شد که مستلزم داشتن مدرک لیسانس در رشتۀ تخصصی و معادل استادیار کنونی بود.

دبیر (تاریخ). دَبیر (تاریخ)
به معنی منشی، کاتب، نویسنده، سِمَتی در دستگاه اداری ساسانیان. سازمان اجتماعی ساسانیان از چهار طبقه تشکیل می شده که طبقۀ دبیران، پس از روحانیان و جنگیان، سومین طبقه بوده است و نخستین بار در همین دوره است که طبقه ای از آنان شکل گرفته است. دبیران در دستگاه دولتی ساسانیان نفوذ بسیار داشته اند؛ آنان اسناد رسمی و نامه های خصوصی و فرمان های سلطنتی را انشا و ثبت می کردند و حسابرسی اموال دولتی را نیز برعهده داشتند. هستۀ مرکزی دستگاه اداری ساسانیان از چند دیوان تشکیل می شده که ظاهراً هر یک از آن ها در ادارۀ دبیری بوده است؛ چنان که در آن دوره به عناوینی چون داذ دبیر، شهر آمار دبیر، کزک آمار دبیر، گنز آمار دبیر، آخور آمار دبیر، آتش آمار دبیر و روانگان دبیر، برمی خوریم. طبقۀ دبیران ظاهراً، افزون بر منشیان و حسابداران، پزشکان، اخترشناسان، سرایندگان، نوازندگان دربار و تاریخ نگاران را نیز دربر می گرفت. رئیس طبقۀ دبیران را ایران دبیر یا دبیران مهشت می گفتند که این دبیر بزرگ، پیش از پادشاهی قباد و خسرو اول، یکی از سه تنی بوده که در گزینش پادشاه صاحب نظر بوده است. پس از روزگار ساسانیان، در دولت های اسلامی (از روزگار عباسیان) دبیرخانه هایی که دیوان خوانده می شد، درست شبیه آنچه روزگار ساسانیان بود، به وجود آمد. امروز مدرّس دورۀ دبیرستان را در ایران دبیر می گویند.