دبستان

دبستان یا مدرسهٔ ابتدایی ( به فارسی دری  : مَکتَب ، جمع:مکاتب ؛ همچنین: صفوف اساسی ، در تاریخِ اسلامی  : مَدرَسَه ) آموزشگاهِ کودکان و نوآموزان است که در آن آموزش ابتدایی درس داده می شود. گذراندنِ دبستان نخستین گامِ آموزش رسمی است که در کشورهای گوناگون دورهٔ آن ۵ یا ۶ تا ۱۱ سال است. دبستان ها در بعضی از کشورها مدرسه است و آموزش های پیش دبستانی یا دبیرستان ممکن است در آن انجام گیرد. هر سال تحصیلی دبستان یک مرحله ( صف ، کلاس ) شمرده می شود که درجهٔ دانش آموز را با عدد ترتیبی روشن می کند. در کلاسِ اوّل ، توانایی خواندن و نوشتن آموزش داده می شود و در کلاس های بعدی متون بیشتر و آشنایی با مقدّمات علوم درس داده می شود تا دانش آموز به دبیرستان یا راهنمایی راه پیدا کند. در ایران، مقطع دبستان به دو دوره هر کدام شامل سه پایه تقسیم می شود. دوره ی اول از سال اول تا سوم و دوره ی دوم از چهارم تا ششم است.
تاریخ دبستان ها در کشورهای اسلامی با مَدرَسَه ها پیوند دارد و شغل آموزگاری کودکان ( به عربی: معلم الصّبیان ) رایج بوده است. از جمله این معلّمان در تاریخ ایران، ابومنصور ثعالبی بود. نخستین دستور اسلام برای آن معلّم ها، «برابر انگاشتنِ همهٔ دانش آموزان» در زمینهٔ درس دادن بود. بزرگان دین اسلام و نویسندگان برجستهٔ آن ها کتاب های زیادی دربارهٔ شیوه های درس دادن نوشته اند که نام کلّی آن ها کتاب های آداب المتعلّمین می باشد که مشهورترین آن ها از خواجه نصیرالدین طوسی است. آداب المتعلّمین ها کتاب هایی دربارهٔ آداب آموزش و پرورش به شیوهٔ توصیه شدهٔ دین اسلام، رسم علم آموختن و دانستنی های دانش آموز و مراتب اخلاقی آنان هستند که معمولاً به زبانِ عربی نوشته می شدند. [ ۱]
در مدرسه های اسلامی همراهِ آموزش ابتدایی، شریعت و احکام و زبان عربی درس داده می شد. حوزه های علمیه و نظامیه ها از جمله مدارس اسلامی اند که امروزه نیز اهمیّت آموزشی دارند. دورهٔ های مقدّماتی آن ها، آموزش ابتدایی به شیوهٔ سنّتی است. نخستین مدرسه های اسلامی در کنارِ مسجدها ساخته می شد. همچنین نمونه های از جایگزینی خانهٔ دانشمندان و بزرگان علوم اسلامی به مدرسه در تاریخ یاد شده و ساختمانِ بعضی از آن ها هنوز برپاست، که هنوز بعضی از آن ها پویایی دارند یا اثر تاریخی شده اند. مدرسه های اسلامی امروزی ممکن است ساختمانی نوین داشته باشند امّا همان کاربردِ سنتّی را دارند.

آموزشگاه مُجری دومین مرحلۀ آموزش و پرورش، یعنی دورۀ ابتدایی (مرحلۀ نخست، دوره آمادگی است). بنابر آیین نامۀ دبستا ن ها، مصوب ۱۳۴۳ش، دبستان واحدی فرهنگی است که تعلیم و تربیت کودکان در سنین تعلیمات اجباری را به عهده دارد و با مسئولیت مستقیم رئیس و همکاری معاون و آموزگاران و خدمتگزارانِ جزء اداره می شود. طول مدت آموزش دبستانی در ایران پنج سال است. دبستان های ایران از لحاظ هزینه های تحصیلی بر دو دسته اند: دبستان دولتی که تابع قانون آموزش رایگان است و تعلیم دانش آموزان در آن ها مستلزم پرداخت شهریه نیست؛ و دبستان غیرانتفاعی که تعلیم دانش آموزان در آن ها مستلزم پرداخت شهریه است؛ این گونه دبستان ها در گذشته دبستان غیرمجانی و دبستان ملی خوانده می شدند.