دایر

🔹 در فارسی میانه ( پهلوی ) و فارسی دری، واژه ی �دایر� وجود داشته و به معنای �گرد، مدور، چرخنده� بوده است.
🔹 لغت نامه دهخدا: �دایر = گردش کننده، در حال چرخش، برپا، برقرار�.
🔹 برهان قاطع: �دایر به معنی گرداننده، موجود، برقرار، مستقر�.
🔹 معین: �دایر یعنی برپا، موجود، جاری، برقرار�.
📌 یعنی �دایر� یک واژه ی فارسی است و از همان ریشه ی �دَو / دُر / دَوَر� ( = چرخیدن، گردیدن ) می آید. این ریشه در همه ی زبان های ایرانی باستان وجود داشته:
اوستایی: dvara - = چرخیدن، درگردش بودن
فارسی باستان: dauvar - = گِرد
سانسکریت ( خویشاوند هندوایرانی ) : dv�ra = گردش
- - -
۲. نسبت دادن به ترکی
ادعا شده که �دایر� از ترکی و هم خانواده ی �دایاق، دایانیق� است.
🔹 اما در زبان های ترکی ریشه ی �daya - � ( تکیه دادن، استوار بودن ) وجود دارد.
مثلاً در ترکی استانبولی:
dayanmak = تکیه دادن، ایستادگی کردن
dayanak = تکیه گاه
dayanıklı = محکم، مقاوم
🔹 این واژه ها از ریشه ی ترکی daya - می آیند که به معنای �فشار دادن، تکیه دادن� است. ( رجوع: Nişanyan S�zl�k و Clauson, An Etymological Dictionary of Pre - Thirteenth - Century Turkish ) .
📌 این ریشه ی ترکی هیچ پیوندی با �دایر� فارسی ( = گرد، برقرار ) ندارد. فقط چون هر دو در فارسی به صورت مشابه شنیده می شوند، بعضی ها خیال کرده اند یکی هستند.
- - -
۳. تفاوت معنایی و ریشه ای
�دایر� فارسی ← از ریشه ی هندواروپایی *dheu̯ - / *dheu̯r - ( = چرخیدن، گردیدن ) .
�daya - � ترکی ← یک ریشه ی بومی آلتایی به معنای فشار دادن و تکیه گاه.
📌 یعنی هم از نظر تاریخی، هم زبان شناسی، این دو واژه ربطی به هم ندارند. صرفاً شباهت ظاهری است.
- - -
۴. جمع بندی
✅ �دایر� واژه ای فارسی تبار است و از ریشه ی بسیار کهنی در زبان های ایرانی و هندوایرانی می آید.
✅ �daya - � یک ریشه ی ترکی است که معنایش �تکیه دادن� است و هیچ ارتباط ریشه شناسانه ای با �دایر� ندارد.
✅ منابع معتبر:
لغت نامه دهخدا ( مدخل: دایر )
برهان قاطع
فرهنگ معین
Clauson, Sir Gerard. An Etymological Dictionary of Pre - Thirteenth - Century Turkish
Nişanyan S�zl�k ( dayanmak )
- - -