دانه سنجی

دانه سنجی[ ۱] یا گرانولومتری ( انگلیسی: Granulometry ) به اندازه گیری قطر ذرات و شناسایی نسبت تراکم آن ها گفته می شود. برای این کار نمونه ها را پس از آماده سازی به وسیله الک هایی غربال می کنند. عمل غربال کردن ذرات بر حسب درشتی یا ریزی دانه ها از طریق غربال های مختلف انجام می شود. هر غربال قادر است همه ذراتی را که قطر آن ها از شبکه غربال کوچک تر است از خود عبور دهد و ذراتی که بزگ تر هستند را در خود نگاه دارد. مواد باقی مانده روی هر یک از این غربال ها نشان دهنده اندازه آن نمونه است. پس از غربال کردن، این رسوبات وزن می شوند و درصد وزنی آنها اندازه گیری می گردد و با ترسیم منحنی های مربوط تفسیر می شوند. [ ۲]
قطر دانه های درشت ( شن ) را می توان مستقیماً اندازه گیری کرد. این کار توسط ابزارهای مخصوص اندازه گیری قطر مثل کولیس انجام می شود. روش دیگری نیز برای اندازه گیری قطر ذرات درشت وجود دارد و آن عکس برداری از نمونه ها ( دانه سنجی بصری ) است. ولی اشکال این روش این است که در عکس، بُعد سوم مشخص نبوده و حجم واقعی ذرات را نمی توان پیدا کرد.
ذرات دانه ریز در حد سیلت و رس را به وسیله پیپت و هیدرومتر اندازه گیری می کنند. به دلیل چسبندگی زیاد ذرات کوچک رس و سیلت نمی توان برای دانه سنجی این ذرات از غربال و الک استفاده کرد. برای اندازه گیری قطر این ذرات، ابتدا مواد آلی آن ها را با هیدروکلریک اسید رقیق حل کرده و از محیط خارج می کنند. سپس برای کاهش میزان چسبندگی بین ذرات از مواد معلق کننده استفاده کرده و این مواد را به مخلوط آب و رسوب اضافه می کنند. سپس بر اساس سرعت سقوط ذره ( با استفاده از قانون استوکس ) اندازه ذرات را محاسبه می کنند. [ ۳]