دانشگاه جندی شاپور

(یا: گندی شاپور) از بزرگ ترین دانشگاه های جهان در هزارۀ نخست میلادی که شاپور اول آن را در خوزستان تأسیس کرد. در سال ۲۲۴م که فرمانروایی ساسانیان آغاز شد. یک نهضت فرهنگی ـ دینی در جنوب و جنوب باختری ایران آغاز گردید. این نهضت، پس از مدتی سراسر فلات ایران را فراگرفت و در سال ۲۵۰م به پرپایی دانشگاه گندی شاپور (به عقیدۀ برخی در ادبیات پهلوی به معنای لشگرگاه شاپور) در خوزستان منجر شد. با پیروزی شاپور اول بر رومیان، او امپراتور والریانوس را اسیر کرد و جمع زیادی از لژیونرهای رومی را به ایران کوچ داد و سپس معاهده صلح را انعقاد کرد. شاپور تصمیم گرفت برای همسرش، دختر اورلیانوس (جانشین والریانوس) شهری بهتر از انطاکیۀ تصرف شده بسازد. از این رو لژیونرهای رومی و معماران ایرانی و محلی را برای ساختن شهر «وه اندو شاپور» یا «شهر شاپور بهتر از انطاکیه» فراخواند. علاوه بر آن، چند بنا برای ایجاد دانشگاه تأسیس کرد و به راهنمایی موبدان و پزشکان ایرانی، گیاه شناسان و فیلسوفان یونانی، مصری، سریانی، هندی و چینی را به گندی شاپور دعوت نمود. بر سردر این دانشگاه چنین نوشته شده بود: «دانش و فضیلت برتر از بازو و شمشیر است». با فتوحات شاپور دوم ساسانی، تعداد بیشتری از پزشکان، فلاسفه، طبیعی دانان، منجمین، هنرمندان و صنعت گران از ممالک دیگر به این شهر آمدند. آزادی عقیده و مذهب، عامل مهمی در جذب دانشمندان خارجی به این منطقه بود. پس از درگذشت شاپور دوم ساسانی، مدتی جندی شاپور از رونق افتاد اما با روی کار آمدن خسرو انوشیروان، مجدداً رونق یافت و بیمارستان جندی شاپور نیز بازسازی و مرمت شد. کتابخانه دانشگاه از چنان رونقی برخوردار بوده است که براون، خاورشناس معاصر انگلیسی دربارۀ آن می نویسد: «جهان چیز شبیه به کتابخانه گندی شاپور را به خود ندیده است». با حملۀ اعراب به تدریج از رونق این شهر و دانشگاه بزرگش کاسته شد. در نیمۀ دوم قرن دوم هجری، بغداد به رشد علمی رسید و با تأسیس بیت الحکمه و بیمارستان بغداد، بخش های علمی دانشگاه از رونق افتادند، زیرا حوزه های علمی گندی شاپور به بغداد انتقال داده شدند اما بیمارستان آن تا قرن ۳ق دوام آورد و پس از آن شهر، دانشگاه و بیمارستان گندی شاپور چنان ویران شدند که حتی دیواری از آن ها هم نماند. خاندان بختیشوع (۱۱نفر از دانشمندان مسیحی نستوری)، خاندان حنین (دانشمندانی از مسیحیان جیره که پس از ایجاد بیت الحکمه بغداد، در پیشرفت نهضت ترجمه نقش مهمی داشتند) و خاندان ماسویه (دانشمندان مسیحی نستوری ایرانی) از مهم ترین استادان و دانش آموختگان دانشگاه جندی شاپور بودند که خدمات شایانی را به پزشکی و دیگر علوم ایران و اسلام انجام دادند.