داستان عاشیقی، به مثابه یکی از ارکان موسیقی عاشیقی، نوعی روایت است که عاشیقها در گردهماییها و، به ویژه، در قهوه خانه عاشیقلار، اجرا می کنند. قسمت های منثور این ژانر هنری را عاشیق روایت می کند و بخش های منظوم آن را همراه با نواختن ساز عاشیقی به آواز می خواند.
... [مشاهده متن کامل]
در زبان ترکی اسلامبولی لغت عربی حکایه ( Hikâye ) را برای داستان عاشیقی استفاده می کنند و امروزه این واژه در زبان انگلیسی در ترکیب Turkish hikaye جا افتاده است. در زبان ترکی آذری با اینکه کلمه دستان ( از ریشه داستان فارسی ) مورد استفاده است ولی مفهوم آن مشخصا داستان هایی است که حول ماجراهای عشقی یک عاشیق شکل گرفته اند. فراق عاشیق از معشوق، در این روایتها، نه بخاطر بی وفائی معشوق که بعلت قضای روزگار اتفاق می افتد و عشق همواره دو طرفه است.
آملیا قلعه گر ( Amelia Gallagher ) ، بر اساس تحقیقات ایلهان باشگوز ( İlhan Başgöz ) الگوی کلی زیر را برای داستان عاشیقی ارائه داده است: داستان با تولد عاشیق آغاز شده و با ازدواج او پایان می یابد. صحنه با توصیف خانواده و زادگاه او چیده می شود. آنگاه یک بحران، عمدتاً اجاق کوری والدین عاشیق، به میان کشیده شده و اغلب با تولد عاشیق بر طرف می گردد. بحران کانونی روایت در نوجوانی عاشیق هنگامی جلوه می کند که او از طریقی غیبی ( معمولاً در خواب ) عاشق می شود. در حین همین رویای صادقه استعداد هنری به عاشیق اعطا می شود و او بعد از بیداری به سرودن آوازهای عاشقانه، نواختن ساز، و آواز خوانی قادر شده و عشق خود را در قالب موسیقی بیان می کند. از آن لحظه ساز همواره همراه عاشیق است که در فراق معشوق آواره شده است. ادامه داستان را ماجراهایی تشکیل می دهند که در طی آنها عاشیق موانع را یکی بعد از دیگری تا وصل به معشوق، با تکیه بر هنر خود، بر طرف می کند.
از آنجا که داستانهای عاشیقی ماهیتا شفاهی هستند، در طی تکامل خود دچار دگردیسی می شوند و یک داستان به چندین گونهٔ مختلف در میاید. از این دیدگاه تعداد این داستان ها بسیار زیاد است. با این حال اغلب عاشیقها تعدادی از داستانهای معروف را حفظ هستند. ایلهان باشگوز لیست بیست و شش تایی از اینها را نام برده است. در زیر یک لیست از معروفترین داستانها ارائه می شود.
• شاه اسماعیل و گلزار
• کوراوغلو. یکی از نسخ این داستان، که بعنوان نسخه پاریس شناخته می شود، در باکو چاپ شده است. ایلهان باشگوز از یازده گونه مختلف این داستان، که در اواخر دهه ۱۳۴۰ در تبریز رایج بوده، یاد کرده است.
• عاشق غریب و شاه صنم. سرگئی پاراجانف ( Sergei Parajanov ) با ساختن فیلمی این داستان را شهرت جهانی بخشیده است.
• اصلی و کرم. داستان یک شاهزاده مسلمان اهل شهر گنجه در دوره صفویان است که عاشق دختری مسیحی می شود. در اغلب گونه ها، این داستان بر خلاف الگوی رایج، با مرگ عشاق پایان می یابد.
• عاشیق قربانی وپری بر مبنای آوازه ماجراهای عاشیق قربانی پرداخته شده است.
• یاخشی و ساری بر زمینه این عشق ساری عاشیق پرداخته شده است.
• عباس و گلگز بر اساس ماجراهای عشقی عاشیق عباس توفارقانلی شکل گرفته است.
• واله و زرنگار ماجراهای عشقی دو نفر از عاشیقهای معروف قرن هیجدهم را توصیف می کند.
... [مشاهده متن کامل]
در زبان ترکی اسلامبولی لغت عربی حکایه ( Hikâye ) را برای داستان عاشیقی استفاده می کنند و امروزه این واژه در زبان انگلیسی در ترکیب Turkish hikaye جا افتاده است. در زبان ترکی آذری با اینکه کلمه دستان ( از ریشه داستان فارسی ) مورد استفاده است ولی مفهوم آن مشخصا داستان هایی است که حول ماجراهای عشقی یک عاشیق شکل گرفته اند. فراق عاشیق از معشوق، در این روایتها، نه بخاطر بی وفائی معشوق که بعلت قضای روزگار اتفاق می افتد و عشق همواره دو طرفه است.
آملیا قلعه گر ( Amelia Gallagher ) ، بر اساس تحقیقات ایلهان باشگوز ( İlhan Başgöz ) الگوی کلی زیر را برای داستان عاشیقی ارائه داده است: داستان با تولد عاشیق آغاز شده و با ازدواج او پایان می یابد. صحنه با توصیف خانواده و زادگاه او چیده می شود. آنگاه یک بحران، عمدتاً اجاق کوری والدین عاشیق، به میان کشیده شده و اغلب با تولد عاشیق بر طرف می گردد. بحران کانونی روایت در نوجوانی عاشیق هنگامی جلوه می کند که او از طریقی غیبی ( معمولاً در خواب ) عاشق می شود. در حین همین رویای صادقه استعداد هنری به عاشیق اعطا می شود و او بعد از بیداری به سرودن آوازهای عاشقانه، نواختن ساز، و آواز خوانی قادر شده و عشق خود را در قالب موسیقی بیان می کند. از آن لحظه ساز همواره همراه عاشیق است که در فراق معشوق آواره شده است. ادامه داستان را ماجراهایی تشکیل می دهند که در طی آنها عاشیق موانع را یکی بعد از دیگری تا وصل به معشوق، با تکیه بر هنر خود، بر طرف می کند.
از آنجا که داستانهای عاشیقی ماهیتا شفاهی هستند، در طی تکامل خود دچار دگردیسی می شوند و یک داستان به چندین گونهٔ مختلف در میاید. از این دیدگاه تعداد این داستان ها بسیار زیاد است. با این حال اغلب عاشیقها تعدادی از داستانهای معروف را حفظ هستند. ایلهان باشگوز لیست بیست و شش تایی از اینها را نام برده است. در زیر یک لیست از معروفترین داستانها ارائه می شود.
• شاه اسماعیل و گلزار
• کوراوغلو. یکی از نسخ این داستان، که بعنوان نسخه پاریس شناخته می شود، در باکو چاپ شده است. ایلهان باشگوز از یازده گونه مختلف این داستان، که در اواخر دهه ۱۳۴۰ در تبریز رایج بوده، یاد کرده است.
• عاشق غریب و شاه صنم. سرگئی پاراجانف ( Sergei Parajanov ) با ساختن فیلمی این داستان را شهرت جهانی بخشیده است.
• اصلی و کرم. داستان یک شاهزاده مسلمان اهل شهر گنجه در دوره صفویان است که عاشق دختری مسیحی می شود. در اغلب گونه ها، این داستان بر خلاف الگوی رایج، با مرگ عشاق پایان می یابد.
• عاشیق قربانی وپری بر مبنای آوازه ماجراهای عاشیق قربانی پرداخته شده است.
• یاخشی و ساری بر زمینه این عشق ساری عاشیق پرداخته شده است.
• عباس و گلگز بر اساس ماجراهای عشقی عاشیق عباس توفارقانلی شکل گرفته است.
• واله و زرنگار ماجراهای عشقی دو نفر از عاشیقهای معروف قرن هیجدهم را توصیف می کند.
