داریوش هخامنشی اول

شاهنشاه ایران (حک: ۵۲۲ـ۴۸۶پ م)، معروف به داریوش کبیر، دَه رَه یَه اوُ شَه در متون پارسی باستان، پسر ویشتاسپ هخامنشی. سردار هنگ تیراندازان در نبرد مصر بود و دوشادوش کَمبوجیه جنگید. بر اساس نقش برجستۀ کوه بیستون و نیز مجسمۀ نیم شکستۀ شوش، که اکنون در موزۀ ایران باستان حفظ می شود، باید نزدیک دو متر قد داشته باشد. همچنین صورتی کشیده و محاسنی بلند داشت. با یاری هفت تن از نجبای پارسی علیه گَئوماتای مُغ یا بردیای دروغین شورش کرد و در اواخر ۵۲۲پ م به قدرت رسید. هِرودوت نقل می کند که هفت نجیب زادۀ پارسی قرار گذاشتند که به هنگام سپیده دم به مکانی معیّن در بیرون از شهر بروند و اسب هر کدام که زودتر شیهه کشید، به شاهی برگزیده شود. داریوش روز پیش، در آن مکان معیّن، مادیانی را به اسب خود نشان داد؛ و در نهایت در فردای آن روز اسب داریوش برندۀ این مسابقه شد. با این حال، این افسانه با متن کتیبۀ بیستون هم خوانی ندارد. داریوش از همان آغاز با شورش و قیام گستردۀ ملل تحت انقیاد هخامنشیان مواجه شد. در کتیبۀ بیستون شرح می دهد که چگونه قیام پانزده گروه قومی را سرکوب کرده است. در ۵۲۰پ م بر اوضاع سیاسی قلمرو هخامنشی مسلط شد و دستور به ساخت تخت جمشید (پارسه/پرسپولیس) در دامنۀ کوه رحمت داد. همچنین در شوش نیز بناهایی ساخت. به فرمان وی سپاه جاویدان مرکب از ده هزار سرباز پارسی تشکیل شد. جادۀ شاهی و چاپارخانه های دولتی را از شوش تا سارد احداث کرد. خط میخی پارسی باستان را با اقتباس از بابلی ابداع کرد و اوزان بابلی و سکه های دَریک و شِکِل را ضرب کرد. معبد مقدس هیبیس را مرمت و از کاهنان گاو مقدس آپیس در مصر دلجویی کرد. در ۵۱۵پ م قیام ساتراپ ثَتَه گوش را سرکوب کرد. کانال فرعی که رود نیل را به دریای سرخ و ترعۀ سوئز وصل می کرد را تعمیر و لایروبی کرد. سپس تصمیم گرفت یونانیان اروپا را مطیع خود کند؛ اما در سپتامبر ۴۹۰پ م در نبرد معروف ماراتون شکست خورد و نتوانست این شکست را جبران کند. آرامگاه صخره ای او در نقش رستم قرار دارد.