[ویکی اهل البیت] این صفحه مدخلی از فرهنگنامه نهادهای انقلاب اسلامی است
یکی از نهادهای قضایی مولود انقلاب و برخاسته از مقتضیات و جو خاص سال های پس از پیروزی انقلاب، دادسرای انقلاب اسلامی است. این دادسرا در معیت دادگاه انقلاب اسلامی، تحت ریاست عالیه ی دادستان کل انقلاب اسلامی به عنوان مرجع کشف، تحقیق و تکمیل پرونده ها ی مربوط به جرایم ضدانقلابی تشکیل شد.
وقوع انقلاب اسلامی به خودی خود مسائل قضایی خاص را پدید می آورد و نظام انقلابی روی کار آمده ناگزیر است برای رتق و فتق امور قضایی پدید آمده تدابیر و سازوکارهای انقلابی را بکار گیرد. محاکمه ی مقامات و سران رژیم و عناصر شکنجه دهنده و عاملان کشتار در رژیم سابق که مورد بغض و انتقام جویی مردم بودند و رسیدگی به جرایم بدخواهان و ضدانقلابیون که قصد براندازی و تخریب نظام انقلابی نوپا را داشتند، از جمله مقتضیاتی بود که تشکیل مراجع قضایی انقلابی را توجیه می کرد (سید محمد هاشمی، ۵۱۲ ـ ۵۱۳) و همین عوامل زمینه ی استقرار دادسراها و دادگاه های انقلاب را فراهم ساخت.
اگرچه دادگاه های انقلاب تنها یک روز بعد از پیروزی انقلاب تشکیل شد، (روزنامه ی کیهان، دوشنبه، ۲۳ بهمن ۱۳۵۸) ولی نهاد دادسرا به عنوان یک نهاد متشکل و منسجم در کنار دادگاه انقلاب و برای انجام وظایف خاصی، پس از تصویب آیین نامه ی دادگاه ها و دادسراهای انقلاب، مصوب ۲۷ خرداد ۱۳۵۸ تشکیل شد. (مجموعه قوانین سال ۱۳۵۹، ص ۸۸ به بعد)
ماده ی یک آیین نامه ی مزبور مقرر می داشت: «به منظور رسیدگی به جرایمی که قبل از پیروزی انقلاب برای تحکیم رژیم پهلوی و ایجاد و حفظ نفوذ بیگانگان صورت گرفته است، یا پس از پیروزی انقلاب بر ضد انقلاب اسلامی ملت ایران روی داده یا می دهد، به دستور رهبر انقلاب در مرکز هر استان یک دادسرای انقلاب... تشکیل می شود».
آیین نامه ی مزبور که در قالب لایحه ی قانونی به تصویب شورای انقلاب رسید، نخستین مبنای قانونی تشکیل دادسرای انقلاب بود که تقریباً به صورت جامع، موضوعات و محورهای خاص مربوط به این دادسرا را بیان می کرد.
به موجب ماده ی ۱۴، برای نظارت بر حسن انجام وظایف دادسراهای انقلاب در سراسر کشور، یک دادسرای کل در تهران تشکیل می شود. دادستان کل انقلاب می توانست وظایف دادستان انقلاب تهران را نیز انجام دهد. در هر دادسرا یک دادستان و به تعداد کافی بازپرس و دادیار و به اندازه ی لازم معاون و کارمند مشغول بکار می باشند.
دادسراهای انقلاب، تحت تعلیمات و نظارت دادستان کل انقلاب انجام وظیفه می کنند. به موجب ماده ی ۱۷، دادستان کل انقلاب به پیشنهاد شورای انقلاب و تصویب حضرت امام تعیین می شد و اعضای قضایی دادسراها و دادستان های محلی توسط دادستان انقلاب و از بین حقوقدانان و قضات انقلابی تعیین می شدند و بازپرسی توسط بازپرسان یا دادیاران دادسراهای انقلاب و زیر نظر دادستان به عمل می آمد. (ماده ی ۱۹)
یکی از نهادهای قضایی مولود انقلاب و برخاسته از مقتضیات و جو خاص سال های پس از پیروزی انقلاب، دادسرای انقلاب اسلامی است. این دادسرا در معیت دادگاه انقلاب اسلامی، تحت ریاست عالیه ی دادستان کل انقلاب اسلامی به عنوان مرجع کشف، تحقیق و تکمیل پرونده ها ی مربوط به جرایم ضدانقلابی تشکیل شد.
وقوع انقلاب اسلامی به خودی خود مسائل قضایی خاص را پدید می آورد و نظام انقلابی روی کار آمده ناگزیر است برای رتق و فتق امور قضایی پدید آمده تدابیر و سازوکارهای انقلابی را بکار گیرد. محاکمه ی مقامات و سران رژیم و عناصر شکنجه دهنده و عاملان کشتار در رژیم سابق که مورد بغض و انتقام جویی مردم بودند و رسیدگی به جرایم بدخواهان و ضدانقلابیون که قصد براندازی و تخریب نظام انقلابی نوپا را داشتند، از جمله مقتضیاتی بود که تشکیل مراجع قضایی انقلابی را توجیه می کرد (سید محمد هاشمی، ۵۱۲ ـ ۵۱۳) و همین عوامل زمینه ی استقرار دادسراها و دادگاه های انقلاب را فراهم ساخت.
اگرچه دادگاه های انقلاب تنها یک روز بعد از پیروزی انقلاب تشکیل شد، (روزنامه ی کیهان، دوشنبه، ۲۳ بهمن ۱۳۵۸) ولی نهاد دادسرا به عنوان یک نهاد متشکل و منسجم در کنار دادگاه انقلاب و برای انجام وظایف خاصی، پس از تصویب آیین نامه ی دادگاه ها و دادسراهای انقلاب، مصوب ۲۷ خرداد ۱۳۵۸ تشکیل شد. (مجموعه قوانین سال ۱۳۵۹، ص ۸۸ به بعد)
ماده ی یک آیین نامه ی مزبور مقرر می داشت: «به منظور رسیدگی به جرایمی که قبل از پیروزی انقلاب برای تحکیم رژیم پهلوی و ایجاد و حفظ نفوذ بیگانگان صورت گرفته است، یا پس از پیروزی انقلاب بر ضد انقلاب اسلامی ملت ایران روی داده یا می دهد، به دستور رهبر انقلاب در مرکز هر استان یک دادسرای انقلاب... تشکیل می شود».
آیین نامه ی مزبور که در قالب لایحه ی قانونی به تصویب شورای انقلاب رسید، نخستین مبنای قانونی تشکیل دادسرای انقلاب بود که تقریباً به صورت جامع، موضوعات و محورهای خاص مربوط به این دادسرا را بیان می کرد.
به موجب ماده ی ۱۴، برای نظارت بر حسن انجام وظایف دادسراهای انقلاب در سراسر کشور، یک دادسرای کل در تهران تشکیل می شود. دادستان کل انقلاب می توانست وظایف دادستان انقلاب تهران را نیز انجام دهد. در هر دادسرا یک دادستان و به تعداد کافی بازپرس و دادیار و به اندازه ی لازم معاون و کارمند مشغول بکار می باشند.
دادسراهای انقلاب، تحت تعلیمات و نظارت دادستان کل انقلاب انجام وظیفه می کنند. به موجب ماده ی ۱۷، دادستان کل انقلاب به پیشنهاد شورای انقلاب و تصویب حضرت امام تعیین می شد و اعضای قضایی دادسراها و دادستان های محلی توسط دادستان انقلاب و از بین حقوقدانان و قضات انقلابی تعیین می شدند و بازپرسی توسط بازپرسان یا دادیاران دادسراهای انقلاب و زیر نظر دادستان به عمل می آمد. (ماده ی ۱۹)
wikiahlb: دادسرای_انقلاب_اسلامی