خیونان یا خیون ها یا خیانیان ( لاتین: Chionitae؛ برگرفته شده از پهلوی: Xyōn/Hyōn؛ اوستایی: X’iiaona ) طایفه ای ایرانی تبار که در اواخر روزگار باستان در سرزمین های باختر و فرارود ( ماوراءالنهر ) ظهور کردند.
... [مشاهده متن کامل]
معمای خاستگاه تباری خیون ها بسیار مبهم است، به ویژه اینکه این نام به نام های اوستایی X’iiaona، پهلوی Xyōn، و هون/خیون بسیار نزدیک است و اینکه این مردمان باشندهٔ تقریباً همان منطقهٔ جغرافیایی بودند. در حقیقت، خیون ها یکی از امواج مهاجرت های شرقی بسوی ایران در اواخر روزگار باستان بودند. اما اینکه آنها دقیقاً چه کسانی بودند، جای بحث دارد.
دیدگاه برخی از پژوهشگران در بارهٔ خاستگاه خیون ها:
• گیرشمن، باستان شناس فرانسوی، پس از مشاهدهٔ نام HIONO بر روی سکه های ایرانی شرقی این نام را به خیون ها نسبت می دهد. افزون بر این، او عبارت دیگر ĒPTLA ĒIONO بر روی این سکه ها را سندی بر حاکمیت نخبگان هفتالی بر خیون ها می داند و آن ها را با هون های سفید یکی می داند، و براین باور است که خیون ها نه از نژاد ترک بودند و نه از نژاد مغول.
تورانیان که افراد آن از جمله ارجاسب، رقیب کی گشتاسب بودند. قبیله های دانو و خوَئیون که در پهلوی و حماسهٔ یادگار زریران خیون گفته شده، دو قبیله تورانی ( سکاهای قبل از ترکیب با ترکان ) بوده اند که در زمان کی گشتاسب کیانی، ایرانیان با این گروه جنگهای فراوانی کردند که بسیار مشهور و به جنگهای مذهبی معروف می باشد. در یشت ها، ارجاسب، خیَ اُنی خوانده شده و آشکار است که این نام هم اسم قبیله و هم نام اسکان این قبیله بوده است. به موجب یشت نوزدهم و رسالهٔ مذکور پهلوی، همهٔ پهلوانانی که در جنگهای مذهبی با ویشتاسب و اسفندیار و زریر و سایر پهلوانان ایرانی رقیب و هم نبرد بودند، خیونی خوانده شده اند. در روایات ساسانی برخی از قبایل زردپوست شمالی خیون نامیده می شدند و پادشاهان ساسانی با خیونان نبردهای بسیار داشتند. آمیانوس مارسلینوس مورخ رومی که در سدهٔ چهارم میلادی می زیست، از خیونان و شاه آنان گرومباتس که منازعات و جنگهایی با شاپور دوم داشت، یاد می کند.
امیانوس مارسلینوس ( Ammianus Marcellinus ) ، تاریخ نگار یونانی سدهٔ چهارم میلادی، نخستین نویسنده ای است که از خیون ها یاد کرده. او مقام ارشدی بود که وقایع تاریخ نخستین خیون ها را ثبت کرده، دوره ای که با فرمانروایی شاپور دوم، امپراتور ساسانی ( ۳۷۹–۳۰۹ م ) هم عصر بوده است. خیون ها در اواسط دورهٔ ساسانی ساکن دشت های مرو ( واقع در کشور ترکمنستان کنونی ) بوده اند. نام آنها در جزء افواجی که به یاری شاپور دوم آمده بودند، دیده می شود اما این طایفه در دوستی ایران وفادار نماندند و بعد از مرگ شاپور دوم مکرر به خراسان بزرگ هجوم آوردند و در این سرحدات دشمن عمدهٔ ایران به شمار می رفتند.
... [مشاهده متن کامل]
معمای خاستگاه تباری خیون ها بسیار مبهم است، به ویژه اینکه این نام به نام های اوستایی X’iiaona، پهلوی Xyōn، و هون/خیون بسیار نزدیک است و اینکه این مردمان باشندهٔ تقریباً همان منطقهٔ جغرافیایی بودند. در حقیقت، خیون ها یکی از امواج مهاجرت های شرقی بسوی ایران در اواخر روزگار باستان بودند. اما اینکه آنها دقیقاً چه کسانی بودند، جای بحث دارد.
دیدگاه برخی از پژوهشگران در بارهٔ خاستگاه خیون ها:
• گیرشمن، باستان شناس فرانسوی، پس از مشاهدهٔ نام HIONO بر روی سکه های ایرانی شرقی این نام را به خیون ها نسبت می دهد. افزون بر این، او عبارت دیگر ĒPTLA ĒIONO بر روی این سکه ها را سندی بر حاکمیت نخبگان هفتالی بر خیون ها می داند و آن ها را با هون های سفید یکی می داند، و براین باور است که خیون ها نه از نژاد ترک بودند و نه از نژاد مغول.
تورانیان که افراد آن از جمله ارجاسب، رقیب کی گشتاسب بودند. قبیله های دانو و خوَئیون که در پهلوی و حماسهٔ یادگار زریران خیون گفته شده، دو قبیله تورانی ( سکاهای قبل از ترکیب با ترکان ) بوده اند که در زمان کی گشتاسب کیانی، ایرانیان با این گروه جنگهای فراوانی کردند که بسیار مشهور و به جنگهای مذهبی معروف می باشد. در یشت ها، ارجاسب، خیَ اُنی خوانده شده و آشکار است که این نام هم اسم قبیله و هم نام اسکان این قبیله بوده است. به موجب یشت نوزدهم و رسالهٔ مذکور پهلوی، همهٔ پهلوانانی که در جنگهای مذهبی با ویشتاسب و اسفندیار و زریر و سایر پهلوانان ایرانی رقیب و هم نبرد بودند، خیونی خوانده شده اند. در روایات ساسانی برخی از قبایل زردپوست شمالی خیون نامیده می شدند و پادشاهان ساسانی با خیونان نبردهای بسیار داشتند. آمیانوس مارسلینوس مورخ رومی که در سدهٔ چهارم میلادی می زیست، از خیونان و شاه آنان گرومباتس که منازعات و جنگهایی با شاپور دوم داشت، یاد می کند.
امیانوس مارسلینوس ( Ammianus Marcellinus ) ، تاریخ نگار یونانی سدهٔ چهارم میلادی، نخستین نویسنده ای است که از خیون ها یاد کرده. او مقام ارشدی بود که وقایع تاریخ نخستین خیون ها را ثبت کرده، دوره ای که با فرمانروایی شاپور دوم، امپراتور ساسانی ( ۳۷۹–۳۰۹ م ) هم عصر بوده است. خیون ها در اواسط دورهٔ ساسانی ساکن دشت های مرو ( واقع در کشور ترکمنستان کنونی ) بوده اند. نام آنها در جزء افواجی که به یاری شاپور دوم آمده بودند، دیده می شود اما این طایفه در دوستی ایران وفادار نماندند و بعد از مرگ شاپور دوم مکرر به خراسان بزرگ هجوم آوردند و در این سرحدات دشمن عمدهٔ ایران به شمار می رفتند.
هون ها
کلمه خیونان در اصل "خږنۈن Xuγnůn" است که نام محلی است در پامیر که ساکنان آن ها خود را "خږنۈنے Xuγnůni" می گویند. زبان آن ها از جملۀ زبان های آریایی قدیمی است که مشخصات زبانی آن با زبان اوستایی بسیار نزدیک
... [مشاهده متن کامل]
... [مشاهده متن کامل]
است که نبود صدای "ږ γ" در دیگر زبان ها سبب شده تا در تلفظ نام آن ها نیز تغییراتی وارد شود که در اوستا از آن ها به نام خیااآنه یاد شده و بعد فردوسی از آن ها به نام شگنان و شگنی یاد می کند که بعد ها به شغنان و شغنی شهرت یافته اند که امروز با این زبان تعدادی در شمال شرق افغانستان و تعدادی هم در جنوب شرق تاجیکستان و تعدادی هم در تاشقرغان چین به این زبان تکلم می کنند.