خیلی

Starostin, Sergei; Dybo, Anna; Mudrak, Oleg ( 2003 ) , “*čok”, in Etymological dictionary of the Altaic languages ( Handbuch der Orientalistik; VIII. 8 ) , Leiden, New York, K�ln: E. J. Brill
"Proto - Turkic Root: *čok; Number 51" in Georgiy Starostin, Tower of Babel, Copyright 1998 - 2003 by S. Starostin.
Berta, �rp�d ( 1999 ) , “Zur Etymologie des t�. čok ‘viel, sehr’”, in Studia Etymologica Cracoviensia‎[1], volume 4, pages 7–26

خوشبختانه سعدی دنباله این سخن را باز گویی کرده وهمین گفته را آهنگین گفته � اندک اندک بهم شود بسیار � و نه انگونه که ده خدا و بزرگان به گمانشان میگویند گفته سعدی بدین گونه است
اندک اندک سپاهی ( سواران ) شود
با اینکه اینگونه نیست و کسی انرا بدین گونه نخوانده و همه انرا بسیاری خوانده اند بسیار = خیل
( در پارسی هر ججا خیلی از عربی امده باشد برابر با سپاه است و نه گروه اسپان )
این خیل ( برابر بسیار ) هیچ پیوندی با اسپ و سپاه ندارد در سخن پارسی دری دو واژه عربی و پارسی آن امده گاهی با هم نزدیک شده و گاهی جدا ست
بنگریم:
بسی گاهست خیلی روزگارست ( بسیار )
که نادانیت بر ما آشکارست
فخر گرگان
به سر خیلی فتنه بربست موی ( سپاه )
سوی تاجگاه تو آورد روی
در گرد قبیله گاه لیلی
چون کوه رسیده بود خیلی
نظامی
اوحدی گفت: آن پری در عشق ما ( بسیار )
نرم شد خیلی، ولی دانم نشد
طمع در لعل شیرین چون نبندی
که فرهادی و خیلی کوه کندی
اوحدی مراغه ای
تا کنند از مرکبان در موج فوجی تاختن ( هردو )
تا کنند از آهوان در سیل خیلی آشنا
امیری معزی
در کوی تو خون مژه خیلی است که سیلی است ( بسیار )
هر قطره از و قابل سیلی است که خیلی است
کمال خجندی
در پارسی خیل و خیلی از خیر ( خیر و خواسته - در پهلوی هیر و خیر میگفتند و خیر افزونی و خوبی است ) امده - در عربی نیز خیل گروه اسپان نیست یک اسب هم خیل میگویند خیل همان واژه خیر بود که به اسب گفته اند در پارسی کهن واژی بوده میان ل و ر که در پارسی دری امروز گم شده مگر انکه هنوز میان در اورآمان نزد لکان و گوران گفته میشود از انجا که ان در دبیره کوفی ( دبیره کنونی ) نبود این واژ هنگام از میان رفتن دبیره پهلوی در سده پنج و شش کم کم فراموش شده گرچه هنوز هم در نشان ان را در زبان میبینیم مانند برگ - ولگ . وپلک چشم - پرگ چشم و گل پلکانیدن و گل پرگانیدن ( پراکنیدن ) غلتیدن - گردیدن - تراوش - تلاوش بگردی هزاران واژه پیدا میکنید -
باری پیداست که در عربی دو واژه خیل و حیل هر دو دگرگون شده
هیر ( خیر ) است و در پارسی نیز خیلی از خیر است و چون خیل عربی اسپ و سپاه بوده و در پارسی شناخته شده بوده پارسی ان تنها با ی گفته شده و در گفتار هیر و هیل هر دو در گفتارها مانده
در سنگنبشته پهلوی میخوانیم بسی هیر و خواستگ بسی کرد بسی خیر و خواسته گسیل کرد - در گفتار مردم پارس است هیلی ( هیل همسنگ شیر ) شد که نیامده است خیلی شد که نیامده = دیری شد که نیامده -
خوبی و افزونی پیوسته در اندیشه ایرانیان با هم بوده اند و کاستی و بدی نیز پیوسته با هم بد بوده اند و ان را در واژه - پر ی و فری ( با وری انگلیسی یکیست در پارسی انرا پری و بری - پ با هر سه اهنگ گفته میشود ) فره و فرهی و فرخی و فراهی و فراخی -
واژه پهلوی چاک نیز همینگونه است چاک چاخ چاغ یکیست مانند باک باخ باغ ( نه باغ میوه باغ = باک - باکی نی به آکی نیست ( چاغ - چاخ همان چاک است که خوبان کردستان میگویند - ق پارسی نیست از عربی امده و عربها هم از یهود و یهود از مصر فرعونی گرفته ترکان نیز از چین گرفته اند ) نیز در پهلوی آذربایجان چاک و چوک و چُک گفته میشده در سروده خواجه کججانی تبریزی سخنور سده هفت میخوانیم
همه پیغمبرون چوکی و خوبی
محمد مصطفی کیژی ونیژه
همه پیغمبران چاکند وخوبند
محمد مصطفی کس را ونیژد - نی اناژه = نی انداژه - د - ی شده است مانند پاد - پای - - نی اندازد - نیژه نیز انداختنی است و نه نیچه - نمیبینید نیزگ است از اوژنیدن امده دنگ برنج کوبی را نیز میژنه گویند
باری چوک و چُک نیز هم خوبی و هم افزونی بوده چاخ و چاک و چُک و چِخ -
سخن میماند اینکه چاک و چخ و چاغ مردم اذربایجان و کردستان و دری گویان هیچ یک از دیگری نگرفته و چون دیگری نیستند همین دو واژه چاک و باک نشان میدهد که هم یکی هستند و هم جدا شدنشان چه اندازه زیانبار است برای نمونه واژه چاک در دری چاغ و چاخ شده و باک در هورآمان باخ و باغ شده - این دگر گونیها پیشتر هیچ زیانباری نداشت چون دانش درباره واژگان میماند و یگانگی هم را میدانستند در همین صد سال که جدایی امده دیگر کسی نمیداند که چاغ بودن چیست گمان میکنند فربهی است یا قلیون چاغ است زانسو نیز باغ و باخ را در نمی یابند برای همین واژگان تهی از بار میشوند این تنها داستان دری و سورانی نیست بریده شدن پیوند از همه دیگران است کرمانجی از پشتو و بلوچ را هم در پی دارد و ده ها زبان که یک دستگاه زبانی دارند بنگرید چه زیانبار است که این همه استاد دانشگاه گمان میکنند چاغ ترکی است و گمان میکنند برابر فربهی است - - - باری باک ( که باخ و باغ نیز گفته میشود ) و باکی نی َ یا باخی نیَ برابر است با به آکی نیست
آک را به عربی عیب و نقص گویند و چاغ و چاخ هم که همان چاک است - جدا دانستن این زبانها از هم برای همه نابودی می اورد - اری شیوه گفتن هر یک را بخش بندی میکنیم و هر کدام را زبان مینامیم و هر کس که بخواهد این زبانها هم گون شود دشمن است و باید دانست که پارسی دری اصل نیست اصل همین لری و بلوچی و کرمانجی و پشتو است زبان روز نخست از گفتار مردم به نوشته امده و نه اینکه از نوشته به به زبان رفته - بویژه درباره زبان پارسی دری که زبان کسی نبود در بازار پدید امد مانند اردو -
به مجموع بلوچ و دیلمی و کرمانجی و شول و گیل و گورانی و همه اینها ایران پارسا میگفتند یعنی ازادگان پارسا میگفتند ایران نیز همانگونه که کردان میگویند درست است اران و این ار بژی با هر بژی یکی است
ان باغ میوه که میگووییم چیز دیگریست ان باو = ثمر است نوباوه و ببه و باغ یکی هستند وباغت بچینم = ثمرت بچینم و باغی و چناری = میوه ای و بی میوه ای است -

هیچ واژه ای از پارسی دری به کرمانجی و سورانی وبلوچی و پشتو دیلمی و لری نمی رود چون اینها همه یکدستگاه زباننند اری چندین زبانند این را برای شناسایی بخش میکنیم اما همه اینها در هزاره ها با هم امدند پیش و تا کنون یک زبان ماندند اگر چه سغدی و پهلوی اشکانی و پهلوی ساسانی و هورآمانی نوشته ایم در زبان و فرهنگ و اندیشه یکی بوده و با هم پیش امده اند
آذربایجان نیز تا دویست و اندی پیش پهلوی بوده و سپس ترکی شده برای همین بیشینه واژگانشان ، واژگان نیاکانشان است و نه انچه در قرقیزستان و تاتارستان و مغول میگویند
در فارسی به کبود میگویند ابی از اب امده اب به عربی ماء است و ابی شده ماوی - گرچه نیاکانشان ماوی نمیگفتند شیوه ساخت و ریشه ان از نیاکانشان است
- چوخ را اذریان از کسی نگرفته اند واژه ای بوده که پدران پهلویشان میگفته اند
تنها کسانی که میتوان گفت ان را گرفته اند استامبولی هاست و دگر ترکان ازبک و ترکمن وتاتار و مفول و قزاق و قزقیز و ترک کاشغر نیز چخ نمی گویند - همگی انها بجز ترکمانان یا از واژگان عربی ابدا و جدا گرفته و ابدا و جیدان و جیدا میگویند یا از دو واژه دیگر پارسی گرفته اند کاشغریان وری و فری میگویند که همان فری پارسیست و مغولان هم مس و مش گویند که همان بس - وس مش =مچ - ( تو ماچ - انگلیسی ) - است که در ریشه پارسی داشتن ان بی گمانیم

. مارا از مولتان بخواند باز و از اندازه گذشته بنواخت. ( تاریخ بیهقی ص 215 ) . لجوجی بودی از اندازه گذشته. ( تاریخ بیهقی ص 396 ) .

فردوسی.
لشکر بی اندازه جمع شده است. ( تاریخ بیهقی چ ادیب ص 294 ) . صدقات و قربانی روان شد بی اندازه. ( تاریخ بیهقی چ ادیب ص 363 ) . ملوک روزگار. . . با یکدیگر. . . عهد کنند و تکلفهای بی اندازه و عقود و عهود که کرده باشند بجای آرند. ( تاریخ بیهقی ) . شیروان بیامد. . . با بسیار هدایا و نثارهای بی اندازه. ( تاریخ بیهقی ) . نعمت بی اندازه بخشید و آزاد کرد. ( گلستان ) .
بار بی اندازه دارم بر دل از سودای عشقت
آخر ای بیرحم باری از دلم برگیر باری.