درباره خیش و خیشخانه ، ظاهراً می توان گفت منازلی را که برای مناهی و ملاهی ترتیب می داده اند خیشخانه می گفته اند. تقریباً نمونه همان اماکنی که امروز به نام اماکن فساد خوانده میشود و جای عیش و نوش پنهان و تنبل خانه است. کلمه خیش معنی پارچه و پارچه سفید می دهد و شاید چادرهای ظریفی بوده است که در باغها و خانه ها بدین منظور می زده اند. به هر حال جای خنکی بوده است یعنی پارچه نازک را تر میکرده اند و باد در زیر درختان بر آن می وزیده و تن ها را نوازش میداده . از نمونه کولرهای امروزی فرنگیان یا خارخانه و آدوربند طبیعی خودمان در بلوچستان و سیستان . شاید بشود آن را تحریف خوشی خانه تصور کرد . در خوزستان آن را خس خانه گویند که درست صورت دیگر همان خارخانه ی سیستان و بلوچستان است.
... [مشاهده متن کامل]
( رجوع شود به تحفة العالم شوشتری ص ۳۴۶ )
[نکند اصلاً ضبط کتب تاریخی همان خس خانه بود و خیشخانه شده؟]
در تاریخ سلجوقیان و غز در کرمان آمده است که . . . . در کرمان مجال مردم تنگ شده بود و - وجوه دواوین اندک و ترکان گرسنه و بینوا ؛ چون تاجیکان را دیدند در خیشخانۀ عیش خزیده و دُرّاعۀ وقار برکشیده و صدرۀ طیش برگزیده ، پنداشتند که مالی و منالی دارند و به ترکان نمی دهند.
هندو شاه گوید منصور از آیین پادشاهی دو چیز پسندیده: یکی خیشخانۀ کتان که از برای دفع گرما میزنند و آن را به آب تر میکنند و در غایت خنکی میباشد . و پیش از منصور اکاسره و متنعمان را رسم چنان بود که در گرما یک خانه را گِل اندود کردندی و در آنجا نشستندی و این زحمتی تمام بود، چون خیشخانه بساخت مردم بیا سودند؛
دوم اسب نوبت . . .
.
( خاتون هفت قلعه ، محمدابراهیم باستانی پاریزی )
خیشخانه ؛ خیمه ای که از پارچه کتانی و یا از نی سازند. خانه ای که جهت دفع گرما سازند و اطراف آن را از خار شتر برآورند و از بیرون پیوسته آب بروی پاشند. ( ناظم الاطباء ) .
- || پیراهن کتان. ( ناظم الاطباء ) .
- || زر خالص. ( ناظم الاطباء ) . رجوع به خیشخانه شود.
اصتلاحی است که برای خانه های عیش ونوش بزرگان به کاررفته است
